Ὁ πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Σωφρόνιος Γ´ ἐγεννήθη ἐν τῇ ἐνορίᾳ Τζιβαλίου τῆς Πόλεως ἐκ πατρὸς Φωτίου Βασιλείου Μεϊδαντζόγλου, μητρὸς δὲ Ἀναστασίας, λαβὼν τὸ ὄνομα Σταῦρος (Σταυράκης). Οἱ γονεῖς του ἦσαν εὔποροι καὶ ἀνῆκον εἰς τὴν τάξιν τῶν ἐπιφανῶν τῆς συνοικίας Ἁγιᾶς τοῦ Τζιβαλίου. Οἱ χρονογράφοι ὡς ἔτος γεννήσεως αὐτοῦ ἐκλαμβάνουν τὸ 1798, κατὰ τὰς προφορικὰς ὅμως διαβεβαιώσεις τοῦ ἀδελφοῦ του ἐγεννήθη τὸ 1802.
Ἐμορφώθη τὸ πρῶτον κατ᾽ οἶκον, εἰς τὰ σχολεῖα τῆς ἐνορίας του καὶ κατόπιν εἰς τὴν ἐν Ξηροκρήνῃ Μεγάλην τοῦ Γένους Σχολήν.
Ἀδείᾳ τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριάρχου Γρηγορίου Ε´ ἐχειροτονήθη εἰς τὸν ἱερὸν ναὸν τοῦ ἁγίου Νικολάου Τζιβαλίου, κατὰ Δεκέμβριον τοῦ 1820, διάκονος ὑπὸ τοῦ ἀρχιεπισκόπου Ἀριστείας Μητροφάνους, μετονομασθεὶς Σωφρόνιος, καὶ ὑπηρέτησεν ἐν τῷ πανσέπτῳ πατριαρχικῷ ναῷ τὸν Γρηγόριον Ε´. Μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1821-1839 ὑπῆρξε διάκονος τοῦ Προικοννήσου Κοσμᾶ τοῦ Θρακός, ὅστις τὸν εἶχε πλησίον του εἰς τὰς τρεῖς μητροπόλεις, τὰς ὁποίας ἐποίμανε, Προικοννήσου (9 ἔτη), Μηδείας – Βιζύης (7 ἔτη) καὶ Χίου (20 μῆνες, μέχρις Ἰουλίου 1839).
Ἀποθανόντος τοῦ Χίου Κοσμᾶ, ἐξελέγη μητροπολίτης Χίου καὶ ἐχειροτονήθη κατ᾽ ἀρχὰς πρεσβύτερος, εἶτα δὲ ἐπίσκοπος τὴν 29ην Ἰουνίου 1839 ὑπὸ τοῦ πατριάρχου Γρηγορίου Στ´, συμπαραστατουμένου ὑπὸ ἀρχιερέων τοῦ θρόνου. Μετὰ δεκαεξαετῆ δόκιμον ποιμαντορίαν ἐν Χίῳ, προήχθη τῇ 27ῃ Σεπτεμβρίου 1855 εἰς τὴν μητρόπολιν Ἀμασείας, ἔνθα παρέμεινεν ἐπὶ μίαν ὀκταετίαν περίπου. Ὡς μητροπολίτης Ἀμασείας εἰργάσθη διὰ τὴν ἵδρυσιν ἑλληνικῶν σχολείων καὶ ὑπῆρξε μέλος (1858-1860) τῆς μεγάλης ἐθνοσυνελεύσεως ἐν τῷ πατριαρχείῳ, ἥτις εἰργάσθη διὰ τὴν κατάρτισιν καὶ ἐκπόνησιν τῶν ἐθνικῶν ἢ γενικῶν κανονισμῶν. Εὑρισκόμενος τότε εἰς τὰ πατριαρχεῖα (1858) διετέλεσε πρὸς τοῖς ἄλλοις καὶ σκευοφύλαξ τοῦ πατριαρχικοῦ θησαυροφυλακίου, ὅπερ μετέφερεν εἰς τὸν πύργον τῶν πατριαρχείων, τὸν ὁποῖον αὐτὸς πρῶτος πρὸς τοῦτο διεσκεύασεν. Τὸ 1860, μετὰ τὴν εἰς τὸν θρόνον ἄνοδον Ἰωακεὶμ Β´, ἐπέστρεψεν εἰς τὴν ἐπαρχίαν αὐτοῦ.
Μετὰ τὴν ἀπὸ τοῦ θρόνου παραίτησιν Ἰωακεὶμ Β´, οἰκουμενικὸς πατριάρχης ἐξελέγη, τὴν 20ὴν Σεπτεμβρίου 1863, ὁ ἀπὸ Ἀμασείας Σωφρόνιος Γ´ ὁ Βυζάντιος, παραμείνας εἰς τὴν θέσιν ταύτην μέχρι τοῦ 1866.
«Τοῦ γὰρ ἐν αὐτῷ προπατριαρχεύσαντος παναγιωτάτου πρῴην Κωνσταντινουπόλεως κυρίου Ἰωακεὶμ τῇ θ´ τοῦ παρελθόντος Ἰουλίου μηνὸς συνεπείᾳ ὑψηλοῦ διατάγματος, καὶ δι᾽ ἐπιδόσεως τῆς ἐγγράφου αὐτοῦ παραιτήσεως, ἥτις ἀντικρὺ κατεστρωμένη φαίνεται, ἀπομακρυνθέντος ἀπ᾽ αὐτοῦ… διὸ καὶ μυστικῆς ψηφοφορίας ἡμῶν γενομένης, ἀνεδείχθη διὰ πλειοψηφίας ὁ πανιερώτατος καὶ θεοπρόβλητος μητροπολίτης Ἀμασείας… κύριος Σωφρόνιος».
Ὁ τοποτηρητὴς τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου μητροπολίτης Ῥασκοπρεσρένης Μελέτιος (11 Ἰουλίου 1863) διεξήγαγε τὰ προκαταρκτικὰ διὰ τὴν ἐκλογὴν τοῦ νέου πατριάρχου. Ἡ ἐκλογὴ ἐγένετο εἰς δύο συνεδριάσεις τῆς γενικῆς ἐκλογικῆς συνελεύσεως,
Εἰς τὴν α´ συνεδρίαν τῆς 15ης Σεπτεμβρίου 1863, παρόντων 74 μελῶν, ἐξ ὧν 18 ἀρχιερεῖς καὶ 56 λαϊκοί, ἀνεδείχθησαν 13 ἐκλέξιμοι, ὧν τὰ ὀνόματα ἐνεγράφησαν εἰς τὸν κατάλογον τὸν αὐθημερὸν ἀποσταλέντα εἰς τὴν Ὑψηλὴν Πύλην. Ὁ κατάλογος οὗτος ἐπεστράφη τὴν ἑπομένην 16ην Σεπτεμβρίου ἐπικεκυρωμένος, περιέχων 9 ἀρχιερατικὰ πρόσωπα, ἑξαιρεθέντων τῶν πρώην πατριαρχῶν. Εἰς τὴν β´ συνεδρίαν τῆς 20ῆς Σεπτεμβρίου 1863 τὸ τριπρόσωπον κατηρτίσθη ὡς ἑξῆς: Φαναριοφερσάλων Νεόφυτος (48), Τραπεζοῦντος Κωνστάντιος (41) καὶ Ἀμασείας Σωφρόνιος (39). Εἰς δὲ τὸν ναὸν πατριάρχης ἐξελέγη διὰ πλειοψηφίας ὁ ἀπὸ Ἀμασείας Σωφρόνιος, λαβὼν 10 ψήφους, τοῦ Φαναριοφερσάλων λαβόντος ἐννέα ψήφους.
Ἰδιαιτέρα ἐπιτροπὴ ἐκ τῶν ἀρχιερέων Λαρίσσης Στεφάνου καὶ Σισανίου Μελετίου, ὁρισθεῖσα ὑπὸ τῆς ἱ. συνόδου, μετέβη εἰς Ἀμάσειαν πρὸς παραλαβὴν τοῦ νέου πατριάρχου. Οὗτοι ἀνεχώρησαν ἐκ τῆς Πόλεως τὴν 30ήν Σεπτεμβρίου. Ὁ νέος πατριάρχης ἀφήκετο εἰς τὴν πόλιν ἡμῶν τὴν 22αν Ὀκτωβρίου διὰ τοῦ κυβερνητικοῦ ἀτμόπλοιου Μαλακώφ. Αὐθημερὸν ἐτελέσθη εὐχαριστία εἰς τὸν πατριαρχικὸν ναόν, καθ᾽ ἣν ὁ πατριάρχης ἀπηύθυνε λόγον ἀναγορευτήριον εἰπὼν «ὀλίγας τινὰς λέξεις αὐτοσχεδίους». Ἀντιπροσφωνητήριον λόγον ἐξεφώνησεν ὁ πρῴην Χαλεπίου Ἱερόθεος, τοποτηρητὴς τῆς μεγ. πρωτοσυγκελλίας.
Τὴν 28ην Ὀκτωβρίου 1863 ἐγένετο ἡ ἐπίσημος παρουσίασις τοῦ Σωφρονίου Γ´ εἰς τὸν σουλτάνον καὶ κατόπιν ἡ ἐκκλησιαστικὴ αὐτοῦ ἐγκαθίδρυσις ἐν τῷ πανσέπτῳ πατριαρχικῷ ναῷ, καθ᾽ ἣν τὸν κατάλληλον τῇ περιστάσει λόγον ἐξεφώνησεν ὁ ἱεροδιδάσκαλος Εὐστάθιος ὁ Κλεόβουλος.
Κατὰ τὴν τριετὴ πατριαρχείαν του ὁ Σωφρόνιος Γ´ ἐμερίμνησε διὰ τὴν ἐφαρμογὴν τῶν ἐθνικῶν κανονισμῶν, εἰργάσθη διὰ τὴν βελτίωσιν τῶν οἰκονομικῶν τοῦ πατριαρχείου, τὴν ἀνάπτυξιν τῶν γραμμάτων καὶ τῆς παιδείας καὶ κατέβαλε πᾶσαν μέριμναν πρὸς ἀνύψωσιν τῆς ἐκκλησίας εἰς τὴν ἀρχαίαν αὐτῆς εὔκλειαν καὶ λαμπρότητα.
Τὴν πρὸς τὰ γράμματα ἀγάπην του κατέδειξε καὶ ἀπὸ τῆς νέας του θέσεως. Ἐμερίμνησε διὰ τὴν ἀπρόσκοπτον λειτουργίαν τῆς Μεγάλης τοῦ Γένους Σχολῆς, ἱδρύσας τὴν κεντρικὴν ἐκπαιδευτικὴν ἐπιτροπὴν καὶ διορίσας διευθυντὴν τῆς σχολῆς Εὐστάθιον τὸν Κλεόβουλον. Ἐπανασυνέστησε τὴν πατριαρχικὴν σχολὴν τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς. Τὸ ἔτος 1865 ἐτελέσθη ἡ εὐλογία τοῦ ἁγίου μύρου.
Κατὰ τὴν περίοδον τῆς πατριαρχείας του ἐγένοντο περὶ τὰς 40 ἀρχιερατικαὶ προαγωγαί. Κατὰ Μάϊον 1865 προεβίβασεν εἰς μητρόπολιν τὴν τέως ὑπὸ τὸν Τυρνόβου ἐπισκοπὴν Τσερβενοῦ. Κατὰ Ἰούλιον τοῦ ἰδίου ἔτους κατόπιν αἰτήσεως ἀπὸ 1ης Ἰουνίου 1865 τῆς ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἀφῆκε διὰ πατριαρχικοῦ καὶ συνοδικοῦ τόμου τὴν διοίκησιν τῶν ἐπαρχιῶν τῆς Ἑπτανήσου εἰς τὴν ἐκκλησίαν ταύτην, τοῦ Ἰονίου κράτους ἔχοντος ἑνωθῇ ἤδη μετὰ τοῦ Ἑλληνικοῦ Βασιλείου.
Διὰ τὴν διευθέτησιν τοῦ Βουλγαρικοῦ ζητήματος κατήρτισε τῇ 24ῃ Φεβρουαρίου 1864 «τὴν διαφωτιστικὴν ἐπιτροπήν», ἥτις προητοίμασε τὴν ἀπάντησιν εἰς τὰ διὰ τῶν τελευταίων ὀκτὼ προτάσεων (9 Ἰουνίου 1861) αἰτήματα τῶν Βουλγάρων. Ἡ ἐπιτροπὴ ἐδέχθη νὰ παραχώρησῃ εἰς τοὺς Βουλγάρους 28 ψήφους κατὰ τὴν πατριαρχικὴν ἐκλογήν, ἀπέρριψε τὰ περὶ συνθέσεως τῆς συνόδου καὶ τοῦ βουλγαρικοῦ μεικτοῦ συμβουλίου αἰτήματα καὶ ἐφάνη ἐνδοτικὴ εἰς τὰ περὶ τοῦ τρόπου τῆς ἐκλογῆς ἱεραρχῶν καὶ τῆς χρήσεως τῆς σλαυωνικῆς ζητούμενα. Οἱ Βούλγαροι, μὴ ἰκανοποιηθέντες, προέβαλον τὴν 26ην Ἀπριλίου 1866 ἑτέρας ἓξ προτάσεις, τὸ δὲ πατριαρχεῖον ἀπορρίψαν ταύτας παρεσκεύασεν ἴδιον σχέδιον λύσεως τοῦ ζητήματος.
Τὸ ὄνομα Σωφρονίου Γ´ συνδέεται καὶ πρὸς τὸ πολύκροτον μοναστηριακὸν ζήτημα καὶ τὰ λοιπὰ συμβάντα ἐν Ῥουμανίᾳ ἐπὶ τοῦ ἡγεμόνος Ἀλεξάνδρου Κούζα (1859-1866). Οὗτος προέβη εἰς τὴν κατάσχεσιν τῶν ἐν Ῥουμανίᾳ μοναστικῶν γαιῶν, τῶν ἐξαρτωμένων ἐκ τῶν πατριαρχείων τῆς ἀνατολῆς, τῆς μονῆς Σινᾶ, τοῦ Ἁγίου Ὄρους, καθὼς καὶ εἰς τὴν μεταρρύθμισιν τῆς ἐκκλησίας Ῥουμανίας, ἀποκόψας ταύτην ἀπ᾽ παντὸς δεσμοῦ πρὸς τὸ οἰκουμενικὸν πατριαρχεῖον. Ὁ Σωφρόνιος Γ´ διεμαρτυρήθη ἐντόνως κατὰ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Κούζα, οὐδὲν ὅμως ἐπετεύχθη ἐπὶ τοῦ μοναστηριακοῦ ζητήματος. Ἐπὶ τοῦ β´σημείου ἐξέδωκε κατ’ Ἀπρίλιον 1865 τὴν «διαγνώμην».
Ὁ Σωφρόνιος προϋπέβαλε εἰς τὴν Ὑψηλὴν Πύλην τὴν ἀπὸ τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου παραίτησίν του, ἥτις ἐγένετο δεκτή. Τὴν 4ην Δεκεμβρίου 1866 ὑπέβαλε τὴν κανονικὴν παραίτησίν του.
Μετὰ τὴν παραίτησίν του μετέβη καὶ παρέμεινεν ἰδιωτεύων μέχρι τοῦ 1870 εἰς τὴν ἐν Πριγκήπῳ οἰκίαν του.
Μετὰ τὸ θάνατον τοῦ πατριάρχου Ἀλεξανδρείας Νικάνορος (1866-1870), ὅτε παρουσιάσθησαν ταραχαὶ ὡς πρὸς τὸν τρόπον ἐκλογῆς διαδόχου του, τὸ οἰκουμενικὸν πατριαρχεῖον κατόπιν παρακλήσεως τῆς ἐκκλησίας Ἀλεξανδρείας ἐξέλεξε πατριάρχην Ἀλεξανδρείας τὸν πρώην ΚΠόλεως Σωφρόνιον Δ´ τῇ 30ῇ Μαῑου 1870. Οὗτος ἐκυβέρνησε τὴν ἐκκλησίαν τοῦ ἁγίου Μάρκου σχεδὸν ἐπὶ μίαν τριακονταετίαν μέχρι τοῦ θανάτου του, ἐπισυμβάντος τῇ 22ᾳ Αὐγούστου 1899.
Ὁ Σωφρόνιος μετέσχε τῆς ἐν τῷ ναῷ τοῦ ἁγίου Γεωργίου ἐν Φαναρίῳ τὸ 1872 συνελθούσης τοπικῆς συνόδου, ἥτις ἐξέδωκε τὸν κατὰ τοῦ ἐθνοφυλετισμοῦ ὅρον καὶ ἐκήρυξε τὴν Βουλγαρικὴν ἐκκλησίαν σχισματικήν.
Ὁ Ἀλεξανδρείας Σωφρόνιος Δ´ ἀπέθανεν εἰς μεγάλην ἡλικίαν (110 ἐτῶν περίπου) τὴν 22αν Αὐγούστου 1899. Ἡ κηδεία του ἐτελέσθη τὸ Σάββατον 28 Αὐγούστου / 9 Σεπτεμβρίου 1899 ἐν τῷ ἱ. ναῷ τοῦ ἁγίου Σάββα Ἀλεξανδρείας. Ἡ κυβέρνησις ἀπέδωκεν εἰς τὸν νεκρὸν τιμᾶς βεζύρου. Τὴν δευτέραν 30 Αὐγούστου / 11 Σεπτεμβρίου 1899 τὸ σκῆνός του διεκομίσθη εἰς Κάϊρον, τῇ συνοδείᾳ τοῦ τοποτηρητοῦ μεγ. πρωτοσυγκέλλου Μελετίου Ἀποστολοπούλου. Τελεταρχοῦντος ἐν τῷ ναῷ τοῦ ἁγίου Νικολάου Καΐρου τοῦ ἀρχιερέως Ἱεραπόλεως, ἐν τέλει τὸ σκῆνος κατετέθη εἰς τὸν πατριαρχικὸν τάφον, τὸν εὑρισκόμενον εἰς τὸ κοιμητήριον τῆς Ἱ. Μονῆς τοῦ ἁγίου Γεωργίου Παλαιοῦ Καΐρου.
Ἀφ᾽ ἑτέρου, εἰς τὸν πάνσεπτον πατριαρχικὸν ναὸν τοῦ ἁγίου Γεωργίου, ἐν τῷ οἰκουμενικῷ πατριαρχείω, ἐτελέσθη τὴν Κυριακὴν 29ην Αὐγούστου 1899 πατριαρχικὴ καὶ συνοδικὴ ἐπιμνημόσυνος λειτουργία, προεξάρχοντος τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριάρχου Κωνσταντίνου Ε´, πνευματικοῦ ἀναστήματος τοῦ Σωφρονίου, ὑπὲρ ἀναπαύσεως τῆς ψυχῆς τοῦ Ἀλεξανδρείας Σωφρονίου Δ´, καθ᾽ ἣν τὸν ἐπιμνημόσυνον λόγον ἐξεφώνησεν ὁ μέγας πρωτοσύγκελλος Χρυσόστομος. Εἰρήσθω ἐνταῦθα ἐν παρόδῳ ὅτι ὁ Σωφρόνιος ὑπῆρξεν ὁ μακροβιώτερος ἐκ τῶν ἀνελθόντων εἰς τὸν οἰκουμενικὸν θρόνον πατριαρχῶν (110 ἐτῶν).
Κατὰ τὴν ἀνακαίνισιν τῆς Ἱ. Μονῆς τοῦ ἁγίου Γεωργίου Παλαιοῦ Καΐρου, 1940, ἐκτίσθη τιμῆς ἕνεκεν νέος πατριαρχικὸς τάφος ἐντὸς τοῦ ἀρχαίου πύργου τοῦ ἁγίου Γεωργίου καὶ τοῦ παρεκκλησίου τῶν ἁγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, διὰ νὰ ἐνταφιάζωνται οἱ ἑκάστοτε πατριάρχαι Ἀλεξανδρείας. Παραπλεύρως δὲ τοῦ πατριαρχικοῦ τάφου ἐκτίσθησαν ἐντὸς τοῦ τοίχου δέκα μαρμάριναι λειψανοθῆκαι διὰ τὰ ὀστᾶ τῶν πατριαρχῶν. Εἰς μίαν ἐξ αὐτῶν ὑπάρχουν σήμερον κατατεθειμένα τὰ ὀστᾶ τοῦ πατριάρχου Σωφρονίου, μὲ τὴν ἐπιγραφὴν «Λείψανα Πατριάρχου Σωφρονίου 1870-1899».
Κατὰ τοὺς βιογράφους του, ὁ Σωφρόνιος καὶ εἰς τὰς δύο πατριαρχικὰς θέσεις, ἐξ ὧν διῆλθεν, ἀφῆκεν ἀνάμνησιν ἀγαθήν, λόγῳ τῆς εὐλαβείας, τῆς συνέσεως, τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ φρονήματος, τῆς ἀγάπης του πρὸς τὰ γράμματα, τῆς φιλανθρωπίας καὶ τοῦ διοργανωτικοῦ τοῦ πνεύματος.
Ἀπὸ χαρακτῆρος ἧτο μᾶλλον αὐθαίρετος, ἀλλὰ τοῦτο διὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην ἧτο προσὸν καὶ ὄχι ἐλάττωμα, δι᾽ ὃ καὶ ὠφέλησε σημαντικῶς τὴν ἐκκλησίαν τοῦ Ἀλεξανδρινοῦ θρόνου».
«Ἡ ἀγαθοεργία του, ἡ ἀγάπη του διὰ τὴν παιδείαν καὶ τὴν τάξιν, ἡ ἐπιείκειά του εἰς τὰς ὑποθέσεις καὶ ἡ παροιμιώδης προσήνειά του» θεωροῦνται αἱ ἀρεταί του ὑπὸ τοῦ ῬΚαθολικοῦ π. Βαιλχέ.
Βασίλειος Σταυρίδης
«Οἱ Οἰκουμενικοὶ Πατριάρχαι»
1860 – Σήμερον