Ἀριθμ. Πρωτ. 909
Μακαριώτατε καί Ἁγιώτατε Πατριάρχα Μόσχας καί πάσης Ρωσσίας, ἐν Χριστῷ τῷ Θεῷ λίαν ἀγαπητέ ἀδελφέ καί συλλειτουργέ τῆς ἡμῶν Μετριότητος κύριε Ἀλέξιε, τήν Ὑμετέραν σεβασμίαν Μακαριότητα ἀδελφικῶς ἐν Κυρίῳ περιπτυσσόμενοι, ὑπερήδιστα προσαγορεύομεν.
Θά ἔδει, μετά τό ὑπ᾽ ἀρ. Πρωτ. 35 καί ἀπό κγ´ Μαρτίου βγ´ Γράμμα τῆς ἡμετέρας Μετριότητος, ἡ Ὑμετέρα Μακαριότης νά εἶχε κατανοήσει ὅσα ἔδει διά τό Ἁγιορειτικόν καθεστώς, διότι τοῦτο διέπει τάς σχέσεις τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί τῆς Ἑλληνικῆς Πολιτείας, τῆς ὁποίας ἀποτελεῖ ἀναπόσπαστον τμῆμα, καί τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, τῆς ὁποίας ὑπάρχει ἀπαύγασμα καί δημιούργημα, καί νά ἦτο περιττή ἡ παροῦσα ἐπιστολή.
Ἐάν ἀνατρέξωμεν εἰς τήν ἱστορίαν, δέν πρέπει νά διαφεύγῃ τήν προσοχήν τῆς Ὑμετέρας φίλης Μακαριότητος ὅτι τό Ἅγιον Ὄρος ὑφίσταται ὡς Μοναστικόν Κέντρον πρίν ἤ τό Ὑμέτερον Ἔθνος δεχθῇ τήν Ὀρθόδοξον πίστιν παρά τῆς καθ᾽ ἡμᾶς ἐν Κωνσταντινουπόλει Μητρός Ἐκκλησίας, ἐξ ἧς ἐπί πολλούς αἰῶνας ὁ Μητροπολίτης Κιέβου ἐξελέγετο, τῆς ὁποίας ἀπετέλει ἐπαρχίαν ἄχρι τῆς ἀνακηρύξεως τῆς Αὐτοκεφαλίας αὐτῆς καί τῆς ἀνυψώσεως αὐτῆς εἰς Πατριαρχικόν Θρόνον.
Ὡς ὑπερεκπερισσοῦ ὑπομιμνήσκομεν, Μακαριώτατε ἀδελφέ, ὅτι ὁ Ἁγιορειτικός Μοναχισμός ἀποτελεῖ συνέχειαν τοῦ Μοναχισμοῦ τῆς Αἰγύπτου, τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, τῆς Συρίας καί τῆς Παλαιστίνης, μετατεθείς ἐκεῖθεν, ἰδίᾳ μετά τήν ἐκεῖσε ἐπικράτησιν ἄλλων ἐθνοτήτων καί θρησκευτικῶν παραδόσεων. Ἦτο δέ ἑπόμενον, ἡ φιλόστοργος Μήτηρ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως, γαλουχοῦσα τά κατά Βορρᾶν νέα τέκνα αὐτῆς, ὅπως ἀπέστειλεν ἀρχιτέκτονας καί ζωγράφους διά νά οἰκοδομήσουν καί διακοσμήσουν ὀρθοδόξως τούς ναούς τῆς θυγατρός κατά Βορρᾶν Ἐκκλησίας, νά ἐνδιαφερθῇ διά νά ἐγκεντρίσῃ καί τό μοναχικόν ἰδεῶδες ἐν Ρωσσίᾳ, ἤτοι τήν πεμπτουσίαν τῆς Ὀρθοδοξίας. Οὕτως, ἀνεδείχθησαν μεγάλοι πνευματικοί Πατέρες, Θεολόγοι, ὑμνῳδοί καί μελουργοί, δι᾽ ὧν κατηγλαίσθη ἡ Λειτουργική παράδοσις τῆς Ἐκκλησίας καί ἄνευ τοῦ ὁποίου ἰδεώδους θά ἦτο ἐλλιπής ὁ ἐγκεντρισμός εἰς τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ τοῦ ὑμετέρου Ρωσσικοῦ ἔθνους.
Κατά συνέπειαν, οἱ ἀοίδιμοι ὀρθόδοξοι Ρωμαῖοι αὐτοκράτορες τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί οἱ προκάτοχοι ἡμῶν Οἰκουμενικοί Πατριάρχαι δέν ᾐσθάνοντο ἀνασφάλειαν ἤ μειονεξίαν ἐπιτρέποντες εἰς τά ὅρια τῆς Κρατικῆς καί Ἐκκλησιαστικῆς δικαιοδοσίας αὐτῶν τήν ἐγκατάστασιν ἐν τῷ Ὄρει τοῦ Ἄθω ὁμοδόξων ἀδελφῶν σλαύων, καί μάλιστα τῆς Ρωσσικῆς Ἐκκλησίας, τῶν ἄρτι δεχθέντων τήν Ὀρθοδοξίαν. Οἱ ἀοίδιμοι ὅμως πολιτικοί καί ἐκκλησιαστικοί πρόγονοι ἡμῶν ἦσαν ἀπηλλαγμένοι παντός φθόνου καί ἐγωϊστικῆς κατοχῆς τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως, ἥν πάντοτε ἐθεώρουν οὐχί ἑλληνικήν ἰδιοκτησίαν, ἀλλά οἰκουμενικήν αὐτῶν εὐθύνην, ἤτοι ὑποχρέωσιν νά μεταλαμπαδεύσουν ταύτην εἰς τήν κοινήν Οἰκουμένην κατά τήν ἐντολήν τοῦ Κυρίου πρός τούς Ἀποστόλους: «πορευθέντες εἰς τόν κόσμον ἅπαντα, κηρύξατε τό εὐαγγέλιον πάσῃ τῇ κτίσει…».
Διά τούς λόγους τούτους ἡ καθ᾽ ἡμᾶς Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως, κρίμασιν οἷς οἶδεν ὁ Κύριος, μέχρι σήμερον ἐσταυρωμένη, αἰσθάνεται ἑαυτήν Ἀποστολικήν καί Οἰκουμενικήν, ἀσχέτως τῆς συγχρόνου ἐπαχθοῦς συγκυρίας. Ἡ καθολικότης, ἄλλωστε, καί ἡ οἰκουμενικότης ποτέ ἐν τῇ ἀντιλήψει τῆς Ἐκκλησίας δέν ὑπῆρξεν ἀριθμητική ἤ ποσοτική, ἀλλά ποιοτική ἔννοια τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καί ζωῆς, τῆς Ἀποστολικῆς διαδοχῆς, τῆς Χάριτος τοῦ Παναγίου Πνεύματος καί τῆς ἐντεῦθεν χαρακτηριζούσης αὐτήν πείρας. Ἄλλοι εἰς τήν ἱστορίαν ἐταύτισαν τήν οἰκουμενικότητα μετά τῆς ποσότητος καί τῆς κοσμικῆς δυνάμεως, πράγματα τά ὁποῖα τυγχάνουν παντελῶς ξένα πρός τήν Ὀρθόδοξον Θεολογίαν.
Δυστυχῶς ὅμως τήν ἀλήθειαν ταύτην, τῆς φιλοξενίας ἐν χώραις, ἐπί αἰῶνας μέ ρωμαϊκούς πληθυσμούς, ὁμοδόξων σλαύων ἀδελφῶν μοναχῶν, διά λόγους καθαρῶς πνευματικούς, ἐλησμόνησαν κατά καιρούς τά τέκνα ὁμοδόξων Ἐκκλησιῶν καί ὑπερετόνισαν τήν ἐθνικήν των αὐτοσυνειδησίαν, εἰς βάρος τῆς Ὀρθοδόξου συνειδήσεως αὐτῶν καί τῆς καθολικότητος τῆς Ἐκκλησίας, δι᾽ὅ καί ἀπεπειράθησαν νά διασαλεύσουν τήν καθεστηκυῖαν τῶν πραγμάτων τάξιν, καί δή εἰς καιρούς χαλεπούς διά τήν καθ᾽ ἡμᾶς Ἐκκλησίαν τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Διά τούς λόγους τούτους διεμορφώθη τό σήμερον ἰσχῦον ἐν Ἁγίῳ Ὄρει νομικόν καθεστώς, ἐκφραζόμενον διά τοῦ Καταστατικοῦ Χάρτου τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἵνα ἀποτρέψῃ εἰς τό μέλλον τοιαύτας ἀπό τοῦ ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ παρεκκλίσεις, ἐπικυρωθέν μάλιστα διά τοῦ Συντάγματος τῆς Ἑλληνικῆς Πολιτείας καί διά διεθνῶν συμβάσεων.
Ὡς καί αὖθις ἐτονίσθη τῇ Ὑμετέρᾳ Μακαριότητι, ὁ Καταστατικός οὗτος Χάρτης δέν περιλαμβάνει μεταξύ τῶν Σκητῶν τό κτιριακόν συγκρότημα τῆς Θηβα´ϊδος. Τό ἄρθρον 142 αὐτοῦ, τό ὁποῖον ἀναφέρει ρητῶς τάς Σκήτας, οὐδέν ἀναφέρει περί τῆς Θηβα´ϊδος, προφανῶς διότι οὐδέποτε αὕτη εἶχεν ἀναγνωρισθῆ ὡς Σκήτη. Τό νομικόν καθεστώς τοῦ Καταστατικοῦ Χάρτου τοῦ Ἁγίου Ὄρους, κεκυρωμένον διά τοῦ Νομοθετικοῦ Διατάγματος 10/16.09.1926, περιβάλλεται μέ τό συνταγματικόν κῦρος τῆς Ἑλληνικῆς Πολιτείας καί ἔχει ἀναγνωρισθῆ ὑπό τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως μέ τήν κοινήν δήλωσιν τῶν κρατῶν αὐτῆς, ὅτε ἡ Ἑλλάς κατέστη πλῆρες μέλος αὐτῆς. Τό εἰδικόν τοῦτο καθεστώς προβλέπει ὅτι ἑκάστη Ἱερά Μονή τοῦ Ἁγίου Ὄρους προσλαμβάνει δοκίμους, ὁποθενδήποτε προερχομένους, αὐτούς τούς ὁποίους πρωτίστως ἐκείνη κρίνει, ὡς δεικνύει ἡ καθημερινή πρᾶξις ἐν Ἁγίῳ Ὄρει. Εἰδικώτερον ὅμως διά τάς Ὀρθοδόξους χώρας, ἐπειδή εἰς τό Ἅγιον Ὄρος ὑπάρχουν τρεῖς σλαβόφωνοι Ἱεραί Μοναί, αἱ ὁποῖαι ὅμως τυγχάνουν Πατριαρχικαί καί Σταυροπηγιακαί, ὡς καί αἱ λοιπαί δεκαεπτά, καί ὡς ἐκ τούτου εὑρίσκονται ὑπό τήν ἄμεσον κανονικήν δικαιοδοσίαν τοῦ Ἐπισκόπου τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἤτοι τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου, δι᾽ αὐτό ἀκριβῶς, ἐκτός ἀπό τήν γνώμην τῆς Μονῆς, ἀπαιτεῖται διά τήν πρόσληψιν δοκίμων ὄχι μόνον ἡ σύμφωνος γνώμη τῆς Ἑλληνικῆς Πολιτείας, διότι θά γίνουν πολῖται αὐτῆς καί δι᾽ αὐτῆς πολῖται τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως, ἀλλά καί τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, ὁ ὁποῖος δίδει ἤ ὄχι εὐλογίαν πρός ἐγκαταβίωσιν, ὡς ὁ κανονικός κυριάρχης Ἐπίσκοπος τοῦ Ἱεροῦ Τόπου.
Ὅθεν, ἵνα μή μακρηγορῶμεν, ὑπενθυμίζομεν καί πάλιν ὅτι ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἐπιθυμεῖ τήν εὐρυτέραν ὀρθόδοξον παρουσίαν εἰς τόν Μοναχισμόν τοῦ Ἄθω, ἵνα προάγηται ἡ ἀδελφοσύνη ἐν Χριστῷ καί ἐμπλουτίζηται ἡ πεῖρα τῆς ἐν τῷ κόσμῳ δρώσης Ἐκκλησίας. Τοῦτο ἀποτελεῖ ὀφειλετικήν μέριμναν οὐχί μόνον τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἀλλά καί τῶν ἄλλων ὁμοδόξων αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν, αἱ ὁποῖαι μάλιστα ἄρτι ἐξελθοῦσαι ἐκ τοῦ διωγμοῦ ἀθεϊστικῶν καθεστώτων, θά ἔδει νά φροντίζωσι νά ἀνασυστήσωσι καί τά ὑπό τῶν καθεστώτων αὐτῶν κλεισθέντα μοναστήρια πρός πνευματικήν ἀρωγήν τῶν ἐπί δεκαετίας ἀκατηχήτων λαῶν των, τούς ὁποίους, ὡς κάλλιον ἡμῶν γνωρίζετε, ἐπιβουλεύονται οἱ ἑτερόδοξοι καί ποικίλοι αἱρετικοί, ἀντιμετωπίζοντες τάς Ὑμετέρας χώρας ὡς χῶρον «ἱεραποστολῆς».
Ἡ καθ᾽ ἡμᾶς Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως δικαίως καυχᾶται ἐν Κυρίῳ, ὅτι ἅπασαι αἱ ἐν Ἁγίῳ Ὄρει Πατριαρχικαί καί Σταυροπηγιακαί Μοναί συγκαταλέγουν εἰς τάς ἀδελφότητας αὐτῶν καί ὁμοδόξους ἀδελφούς ποικίλης ἐθνικῆς προελεύσεως, ἐκτός τῶν σλαυοφώνων Ἱερῶν Μονῶν, καί δή τῆς τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος, τῆς ὁποίας, καίτοι ὁ ἰσχύων ἐσωτερικός κανονισμός προβλέπει ὅπως τό ἥμισυ τῶν ἐν αὐτῇ ἐγκαταβιούντων πατέρων εἶναι ἑλληνικῆς καταγωγῆς, ἐν τούτοις οὐδείς ἕλλην γίνεται δεκτός διά νά κοινοβιάσῃ ἐν αὐτῇ. Οὕτως ἡ κατηγορία περί «ἐθνικισμοῦ» τῶν ἑλλήνων ἐκ τῶν πραγμάτων ἀναιρεῖται καί ἐπιστρέφει ἐξ ὁλοκλήρου εἰς τούς προσάψαντας ταύτην.
Περί τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος ὁμιλοῦντες παρακαλοῦμεν ὅπως, προκειμένου νά διαφυλαχθῇ τό κῦρος Ὑμῶν ἀπό πλευρᾶς τοὐλάχιστον ἀναγκαίας γνώσεως τῆς ἱστορίας, μή ἐπικαλῆσθε τό γνωστόν μύθευμα περί παραχωρήσεως ὑπό τοῦ ἀοιδίμου Αὐτοκράτορος Ἀλεξίου τοῦ Κομνηνοῦ (1081-1118) τῆς Μονῆς τῶν Θεσσαλονικέων εἰς Ρώσσους Μοναχούς. Βεβαίως, τό 1169 ὁ Αὐτοκράτωρ Ἀλέξιος δέν εὑρίσκετο εἰς τήν ζωήν, διότι εἶχεν ἀποθάνει τό 1118, ἐνῷ τό 1169, ἔτος τῆς δῆθεν ὑπό τοῦ Ἀλεξίου Κομνηνοῦ «παραχωρήσεως κλπ.» ἐβασίλευεν ὁ Μανουήλ Α´ Κομνηνός (1143-1180). Ἄλλως τε εἰς τήν Ἱεράν Μονήν τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος οὐδέποτε ὑπ᾽ οὐδενός Αὐτοκράτορος παρεχωρήθη ὁ τίτλος τῆς «βασιλικῆς μονῆς», ὡς ἐγένετο διά τάς λοιπάς. Ἱστέον ἐπίσης ὅτι τό νέον κτιριακόν συγκρότημα τῆς Μονῆς (β´ ἥμισυ τοῦ ΙΗ´ αἰῶνος) ἀνηγέρθη ὑπό τῆς ἑλληνικῆς οἰκογενείας τῶν Καλλιμάχων, μέλη τῆς ὁποίας ἐχρημάτισαν ἐπί σειράν ἐτῶν Ἡγεμόνες τῆς Μολδαβίας, οἱ μοναχοί δέ αὐτῆς ἦσαν τότε ἀποκλειστικῶς ἕλληνες τό γένος. Σταδιακῶς ὅμως καί τῇ καταθλιπτικῇ πιέσει πρός τάς Ὀθωμανικάς ἀρχάς καί τόν ἐν τοῖς προκατόχοις ἡμῶν ἀείμνηστον Πατριάρχην Ἰωακείμ τόν Β´, ἤρχισεν ὁ παραγκωνισμός τῶν ἑλλήνων ἐκ μέρους ρώσσων μοναχῶν ἐγκατασταθέντων ἐκεῖσε ὀλίγον κατ᾽ ὀλίγον, μέχρις ὅτου οἱ τελευταῖοι ἐπέτυχον τήν ἀπομάκρυνσιν τῶν πρώτων. Οἱ ἰσχυρισμοί λοιπόν περί ἐπιβουλῶν ἐκ μέρους τῶν Ἑλλήνων Μοναχῶν εἰς βάρος τῶν Ρώσσων ἀδελφῶν των δέν ἀντέχουν εἰς τό φῶς τῆς ἱστορικῆς ἀληθείας.
Συνεπῶς, ἐπειδή αἱ ἀλήθειαι αὗται πολλάκις ἐλησμονήθησαν ἐν τῇ ἱστορίᾳ, ἡ καθ᾽ ἡμᾶς Μεγάλη τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, τό μέλλον ἀσφαλίζουσα καί φροντίζουσα ὅπως μή μεταβληθῇ ὁ Ἱερός Τόπος τοῦ Ἄθω εἰς κονίστραν φυλετικῶν καί ἐθνικιστικῶν διεκδικήσεων, ὅστις μάλιστα εἶναι ἔδαφος ἐπί εἴκοσιν αἰῶνας ἀνῆκον τῇ πνευματικῇ αὐτῆς δικαιοδοσίᾳ, δέν θά παύσῃ νά ἐπαγρυπνῇ, ἵνα ὁ χῶρος οὗτος, ὅν αὕτη ἐν Κυρίῳ ἐδημιούργησε, μέ τά κατά καιρούς δοθέντα εἰς αὐτόν προνόμια, παραμείνῃ ὑπό τήν ἀνύστακτον πνευματικήν μέριμναν αὐτῆς τόπος Ὀρθοδόξου ἀσκήσεως καί πανορθοδόξου πνευματικῆς ἀκτινοβολίας.
Ἡ ἀντοχή τοῦ Ὀρθοδόξου ἐν Ἁγίῳ Ὄρει μοναχισμοῦ διά μέσου τῶν αἰώνων ὀφείλεται ὄχι βεβαίως εἰς ἀνθρωπίνας δυνάμεις, ὡς δηλοῦται ἐν τῷ Ὑμετέρῳ Γράμματι, ἀλλά εἰς τήν δύναμιν τοῦ Θεοῦ, ἥτις δρᾷ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, ὅταν εἴμεθα τηρηταί τῶν ἐντολῶν Του. Ἄλλωστε, ποία ἀνθρωπίνη δύναμις ἔσωσε τούς Τρεῖς Παῖδας ἐν τῇ καμίνῳ τοῦ πυρός, μεταβαλοῦσα τό πῦρ εἰς πνεῦμα δρόσου δροσίζον, εἰ μή ἡ Θεία τοιαύτη; Ἡ αὐτή Δύναμις διέσωσε καί τήν καθ᾽ ἡμᾶς Ἐκκλησίαν τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἥτις μένει πάντοτε πιστή μέχρι θανάτου ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ πίστει καί τῇ εὐαγγελικῇ βιοτῇ. Εἰς ταύτην τήν δύναμιν θαρροῦμεν καί σήμερον. Ὅθεν, ἐμμένοντες εἰς τάς κατά τοῦ Ἱερωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Καλούγκας καί Μπόροβσκ κ. Κλήμεντος αἰτιάσεις ἡμῶν περί εἰσπηδήσεως εἰς περιοχήν τῆς κανονικῆς εὐθύνης ἡμῶν, ἐκφράζομεν ἅμα καί τήν ἀπορίαν ἡμῶν διά τήν ἐκ μέρους Ὑμῶν ὑποβάθμισιν τοῦ κανονικοῦ ἐγκλήματος τῆς εἰσπηδήσεως τοῦ ὡς ἄνω Ἀρχιερέως εἰς ἁπλῆν «παρεξήγησιν». Ἐρωτῶμεν, ἀφελῶς ἴσως: Βάσει ποίων κανόνων δικαίου ἤ ποίας ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως ἤ τάξεως ἤ ποίας θεολογικῆς ἀρχῆς ἐνήργησεν ὡς ἐνήργησεν ἐν Ἁγίῳ Ὄρει ὁ ἀδελφός Ἀρχιεπίσκοπος Καλούγκας καί Μπόροβσκ; Λυπούμεθα, ἀλλ᾽ ὑποχρεούμεθα νά σημειώσωμεν καί αὖθις ὅτι τοιαῦται ἐνέργειαι ἥκιστα προάγουν τάς διεκκλησιαστικάς σχέσεις καί οὐδόλως συντελοῦν εἰς τήν οἰκοδομήν τῆς τῷ Θεῷ ὁμοιούσης ἀγάπης.
Εὐελπιστοῦντες ὅτι ἡ Ὑμετέρα Μακαριότης καί εἰς τό μέλλον θά ἐνθυμῆται τάς πολυτίμους δωρεάς τῆς Μητρός Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως-Νέας Ρώμης, πρός τήν κατά Βορρᾶν θυγατέρα καί νῦν προσφιλῆ ἀδελφήν Ἐκκλησίαν, ἵνα ἡ ταπεινοφροσύνη, ἡ ἀγάπη καί ἡ ἱστορική μνήμη ἀσφαλίζωσι τήν εὐστάθειαν καί τήν πρός ἀλλήλους εἰρήνην, διατελοῦμεν μετά βαθείας τῆς ἐν Κυρίῳ ἀγάπης καί τιμῆς ἐξαιρέτου.
βδ´ Μαΐου κζ´
Τῆς Ὑμετέρας σεβασμίας Μακαριότητος
ἀγαπητός ἐν Χριστῷ ἀδελφός
+ ὁ Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαῖος