ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΙΝΕΣ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Ἐξοχώτατοι,
Ἀγαπητοί φίλοι,

Ἐφθάσαμεν αἰσίως εἰς τό τέρμα τῆς ἀνταλλαγῆς τῶν λίαν ἐνδιαφερουσῶν ἀπόψεων περί τῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας. Κατέστη νομίζω ἀντιληπτόν ἀπό ὅλους ὅτι εἰς τήν σύγχρονον ἐποχήν δέν γίνονται διωγμοί τῶν χριστιανῶν ἤ πιστῶν ἄλλων θρησκειῶν τύπου Διοκλητιανοῦ καί τῶν ἄλλων Ρωμαίων αὐτοκρατόρων, ἀσκοῦνται ὅμως κατ᾽ αὐτῶν ἐξ ὡρισμένων κοινωνιῶν πολυειδεῖς πιέσεις, ἡ ἐφαρμογή τῶν ὁποίων ἔχει τήν ἐπίφασιν ὅτι ἐξυπηρετεῖ μίαν ἄλλην θεμιτήν κατ᾽ ἀρχήν σκοπιμότητα.

Εἰδικώτερον, ἡ γνωστή εἰς ὅλους καί γενικῶς σεβαστή εἰς τάς χώρας τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως θρησκευτική ἐλευθερία, περί τῆς ὁποίας διαλαμβάνει τό ἄρθρον 9 τῆς Συμβάσεως τῆς Ρώμης περί προασπίσεως τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου καί τῶν θεμελιωδῶν ἐλευθεριῶν, περιλαμβάνει, κατά τήν διατύπωσιν αὐτῆς, καί τήν ἐλευθερίαν ἐκδηλώσεως τῆς θρησκείας ἤ τῶν πεποιθήσεων μεμονωμένως ἤ συλλογικῶς δημοσίᾳ ἤ κατ᾽ ἰδίαν διά τῆς λατρείας, τῆς παιδείας καί τῆς ἀσκήσεως τῶν θρησκευτικῶν καθηκόντων καί ἐλευθεριῶν.

Διά νά ἀσκηθοῦν, ὅμως, ἐλευθέρως αἱ θρησκευτικαί ἐλευθερίαι πρέπει νά ὑπάρχῃ τό κατάλληλον νομικόν πλαίσιον, διότι πολλάκις δέν ἐμποδίζεται μέν ἡ λατρεία, δέν ἐπιτρέπεται ὅμως ἡ ἀνέγερσις λατρευτικῶν οἴκων ἤ ἡ ἀπόκτησις οἰκοπέδου πρός ἀνέγερσιν αὐτῶν ἤ δέν ἀναγνωρίζεται ἡ νομική προσωπικότης τῆς θρησκευτικῆς κοινότητος, διά τῆς ὁποίας ἀσκεῖται συλλογικῶς, ὡς ἐπιτρέπεται κατά τήν Σύμβασιν, ἡ λατρεία καί ἔτσι ἐμποδίζεται ἐμμέσως ἡ ὑπ᾽ αὐτῆς ἀπόκτησις τοῦ λατρευτικοῦ οἴκου ἤ χώρου. Ταῦτα ἀποτελοῦν ἔνδειξιν ὅτι ἐνίοτε λαμβάνονται μέτρα ἤ ἰσχύουν περιορισμοί, οἱ ὁποῖοι ἐνῷ φαινομενικῶς ἐπιδιώκουν ἄλλους σκοπούς, κατ᾽ ἀποτέλεσμα παρακωλύουν τήν θρησκευτικήν ἐλευθερίαν.

Ὡς μικράν συνεισφοράν εἰς τήν ἐργασίαν τῆς συναντήσεως ταύτης θά ἀναφέρω λίαν συνοπτικῶς παραμέτρους τινάς αἱ ὁποῖαι ἀνήκουν εἰς τήν ἐν λόγῳ κατηγορίαν. Αὗται εἶναι:

1.- Ἡ μή ἀναγνώρισις τῆς ἰδιορρύθμου νομικῆς προσωπικότητος τῆς θρησκευτικῆς κοινότητος ἤ τῆς ἑνώσεως τῶν θρησκευτικῶν κοινοτήτων ἤ τῶν θρησκευτικῶν ἁρμοδιοτήτων τοῦ ἐπικεφαλῆς αὐτῶν.
2.- Ἡ ἀπαγόρευσις λειτουργίας μειονοτικῶν θρησκευτικῶν ἐκπαιδευτηρίων.
3.- Ἡ στέρησις ὡρισμένων ἀστικῶν δικαιωμάτων ἀπό τούς κληρικούς.
4.- Ἡ θέσπισις περιορισμῶν καί νομικῶν προϋποθέσεων ὡς πρός τήν ἐκλογήν τῶν θρησκευτικῶν ἡγετῶν.
5.- Ἡ ἀπαγόρευσις τῆς κυκλοφορίας θρησκευτικῶν ἐκδόσεων.

Περί ἑκάστης αὐτῶν μικρά ἐπεξήγησις.

1.- Νομική προσωπικότης

Ὅταν δέν ἀναγνωρίζεται ὑπό τοῦ νόμου ἡ κατά τούς Ἱερούς Κανόνας τῆς θρησκείας πυραμιδοειδής ὀργάνωσις μιᾶς θρησκευτικῆς κοινότητος, ὅταν δηλαδή δέν ἀναγνωρίζεται ὅτι αἱ καθ᾽ ἕκαστον θρησκευτικαί μικροομάδες δύνανται, ὅπως π.χ. αἱ ἐνορίαι, νά συσπειροῦνται εἰς κεντρικόν νομικόν πρόσωπον, π.χ. Μητρόπολιν καί αἱ οὕτως εἰπεῖν ὁμοσπονδίαι κοινοτήτων (Μητροπόλεις) εἰς συνομοσπονδίαν μέ κεντρικήν νομικήν προσωπικότητα (π.χ. Πατριαρχεῖον), τότε παρεμποδίζεται ἡ θρησκευτική ἐλευθερία διά παραλείψεως ἀναγνωρίσεως τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ θεσμικοῦ πλαισίου λειτουργίας τῆς συλλογικῆς λατρείας καί παιδείας, διότι ὁδηγούμεθα εἰς δήμευσιν τῶν περιουσιῶν καί τῶν λατρευτικῶν χώρων τῶν ἐπί μέρους ἐνοριῶν, ὅταν ἐκλείψουν ἤ ἐλαττωθοῦν πολύ τά μέλη αὐτῶν, ἀντί τοῦ ὀρθοῦ, τό ὁποῖον εἶναι ἡ περιέλευσις αὐτῶν εἰς τήν ἱεραρχικῶς κεντρικωτέραν Ἐκκλησιαστικήν ὀντότητα, π.χ. τήν Μητρόπολιν καί ἄνω αὐτῆς τό Πατριαρχεῖον. Ἐμποδίζει, λοιπόν, καιρίως τήν θρησκευτικήν συλλογικότητα ἡ ἄρνησις ἀναγνωρίσεως εἰδικῆς (sui generis) νομικῆς προσωπικότητος εἰς τήν Ἀρχιεπισκοπήν, ἡ ὁποία ἐκφράζει τήν συλλογικότητα τῆς Ἐκκλησίας, ἔστω καί ἄν ἀναγνωρίζεται νομική προσωπικότης εἰς ἑκάστην ἐνορίαν.

2.- Θρησκευτική παιδεία

Ἡ Σύμβασις τῆς Ρώμης ἀναγνωρίζουσα ἄνευ ὅρων τό δικαίωμα τῆς θρησκευτικῆς παιδείας ἀσφαλῶς ἐννοεῖ ὅτι ἡ παιδεία αὐτή δύναται νά παρέχεται εἰς ὅλα τά ἐπίπεδα, ἀπό τοῦ κατωτάτου μέχρι τοῦ ἀνωτάτου. Συνεπῶς, ἑκάστη θρησκεία δύναται νά ὀργανώνῃ τήν παιδείαν τῶν πιστῶν της καί πολλῷ μᾶλλον τῶν στελεχῶν της, ὅπως ἐπιθυμεῖ, χωρίς κρατικήν παρέμβασιν. Ἐάν συνταγματικαί διατάξεις μιᾶς χώρας δέν ἐπιτρέπουν τήν ἐντός αὐτῆς λειτουργίαν ἰδιωτικῶν ἀνωτάτων σχολῶν, τοῦτο δέν σημαίνει ὅτι ἡ χώρα αὐτή δύναται νά ἐμποδίσῃ τήν λειτουργίαν θρησκευτικῶν σχολῶν ὑψηλοῦ ἐπιπέδου. Ἁπλῶς ἡ χώρα αὐτή δύναται νά μή ἀναγνωρίζῃ τάς σχολάς αὐτάς ὡς ἰσοδυνάμους πρός τάς πανεπιστημιακάς ἀνωτάτας, ἀλλ᾿ ὡς σχολάς ἐλευθέρων σπουδῶν, τῶν ὁποίων τά τυχόν ἐκδιδόμενα πιστοποιητικά σπουδῶν ἀναγνωρίζονται ἀναλόγως πρός τάς ἐκπαιδευτικάς διατάξεις των.

3.- Δυσμενεῖς διακρίσεις εἰς βάρος τῶν κληρικῶν

Ἡ θρησκευτική ἐλευθερία, ὅπως ἐννοεῖται εἰς τήν Εὐρώπην, δέν ἐπιτρέπει διακρίσεις εἰς τήν ἀπόλαυσιν τῶν θεμελιωδῶν δικαιωμάτων καί ἐλευθεριῶν ἕνεκα τῆς θρησκείας τινος. Τοῦτο, ἐν συνδυασμῷ καί μέ τό γεγονός ὅτι ἡ μή ἐκδήλωσις τῆς θρησκευτικῆς πίστεως εἶναι σεβαστόν δικαίωμα τοῦ πολίτου, συνεπάγεται ὅτι ὁ πολιτειακός νόμος καί ἡ κρατική διοίκησις δέν ἔχουν τό δικαίωμα νά στεροῦν τινα ὡρισμένων δικαιωμάτων ἐκ τοῦ λόγου ὅτι οὗτος ἀνήκει εἰς ὡρισμένην θρησκείαν ἤ ἔχει εἰς τήν ἱεραρχίαν αὐτῆς ὡρισμένην θέσιν κληρικοῦ, διότι δέν ἔχουν δικαίωμα νά γνωρίζουν τήν θρησκείαν του καί τήν θέσιν του εἰς τήν ἱεραρχίαν αὐτῆς. Ἑπομένως ὅλαι αἱ νομοθετικαί διατάξεις καί αἱ διοικητικαί πρακτικαί αἱ ὁποῖαι ἀπαγορεύουν εἰς τούς κληρικούς νά ἐκπροσωποῦν ἐκκλησιαστικά ἱδρύματα ἤ νά μετέχουν τῆς διοικήσεως αὐτῶν ἐπί τῇ προφάσει ὅτι ἡ «λαϊκότης» τοῦ κράτους ἐπιβάλλει ὅπως οἱ κληρικοί (ὡς μή λαϊκοί) μή δικαιοῦνται νά ἀσκοῦν διοικητικά καθήκοντα ἤ ἐπί τῇ προφάσει ὅτι ἀσκοῦντες διοίκησιν ἐκκλησιαστικῶν μειονοτικῶν ἱδρυμάτων, ὑπερβαίνουν τά ἐπιτρεπόμενα εἰς αὐτούς μόνον καθαρῶς θρησκευτικά καθήκοντα, εἶναι ἀντίθετοι πρός τήν Σύμβασιν τῆς Ρώμης.

4.- Ἐκλογή θρησκευτικῶν ἡγετῶν

Ἀσφαλῶς εἶναι αὐτονόητον περιεχόμενον τῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας τό δικαίωμα τῶν θρησκευτικῶν κοινοτήτων ὅπως αὐτοδιοικοῦνται καί ἐκπροσωποῦνται ὑπό προσώπων ἐκλεγομένων κατά τούς διέποντας αὐτάς κανόνας τῆς συγκεκριμένης θρησκείας. Ἑπομένως κρατικαί διατάξεις ρυθμίζουσαι κατά διαφορετικόν τρόπον τήν ἐκλογήν τῆς ἱεραρχίας Ἐκκλησίας τινος ἤ θεσπίζουσαι προσόντα μή προβλεπόμενα ὑπό τῶν ἱερῶν κανόνων ἤ ὁρίζουσαι ὅτι ὁ ἐκλεγόμενος πρέπει νά ἔχῃ τήν ἔγκρισιν τοῦ κράτους εἶναι ἀντίθετοι πρός τήν Σύμβασιν τῆς Ρώμης.

5.- Θρησκευτικά ἔντυπα

Ἡ θρησκευτική παιδεία προϋποθέτει καί ἀνάλογον ἔντυπον ὑλικόν τόσον διά τά ἐκπαιδευτικά ἱδρύματα, ὅσον καί διά τήν διαρκῆ ἐπιμόρφωσιν τῶν πιστῶν. Ὅταν μέ διαφόρους δικαιολογίας παρεμποδίζεται ἡ ἐκτύπωσις ἤ ἡ εἰσαγωγή ἤ ἡ διανομή ἤ ἡ ἔγκαιρος διανομή ἐντύπου θρησκευτικοῦ ὑλικοῦ ἀσφαλῶς παραβιάζεται ἡ θρησκευτική ἐλευθερία.

Κατακλείων ἐκφράζω τήν πεποίθησιν ὅτι ἐγένετο πλήρως ἀντιληπτόν ὅτι ἡ θρησκευτική ἐλευθερία δέν παρεμποδίζεται μόνον διά μέτρων εὐθέως στρεφομένων κατ᾽ αὐτῆς, ἀλλά καί διά μέτρων ἐμμέσως πληττόντων αὐτήν, ὡς ἐπί παραδείγματι ἡ θέσπισις ρυθμίσεων, αἱ ὁποῖαι ὁδηγοῦν εἰς κατεδάφισιν Ναῶν πρός διάνοιξιν δρόμων, ἤ διατάξεων προστασίας τῆς ἀρχαιολογικῆς καί πολιτιστικῆς κληρονομίας αἱ ὁποῖαι ὁδηγοῦν εἰς ἀφαίρεσιν λατρευτικῶν χωρῶν. Εἶναι ἀποδεκτόν βεβαίως νά χαρακτηρισθοῦν ὡς διατηρητέα, ἀλλά πρέπει νά παραμείνῃ ἀκώλυτος ἡ ἐν αὐτοῖς λατρεία.

Ἐκφράζων τήν εὐγνωμοσύνην μου δι’ὅσα ἠκούσθησαν σοβαρά καί σπουδαῖα κατ’αὐτάς τάς ἡμέρας πρός τό Εὐρωπαϊκόν Λαϊκόν Κόμμα καί ὅλους τούς μετέχοντας τῆς 9ης αὐτῆς συναντήσεως, θά ἤθελα νά ἐπαναλάβω τήν σταθεράν θέσιν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί ὅλων τῶν στελεχῶν του ὑποστηρίξεως τῆς Εὐρωπαϊκῆς προοπτικῆς τῆς Τουρκίας καί τήν χαράν μας διά τήν ἔναρξιν τῶν ἐνταξιακῶν διαπραγματεύσεων μεταξύ Τουρκίας καί Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως ἀλλά συγχρόνως καί τήν ἐπιθυμίαν μας νά ἐφαρμόσθη καί διά τό Πατριαρχεῖον μας καί διά τάς ἐδῶ Μειονότητας τό Εὐρωπαϊκόν κεκτημένον καί τά προβλεπόμενα ὑπό τῶν διεθνῶν συνθηκῶν.

Σᾶς εὐχαριστῶ διά τήν προσοχήν σας καί σᾶς εὔχομαι ταπεινά ἀποτελεσματικήν ἐπιτέλεσιν τῶν ὑψηλῶν καθηκόντων σας.