Ἱερώτατοι ἀδελφοί Ἀρχιερεῖς,
Ἐντιμότατε καί ἀγαπητέ κύριε Γενικέ Πρόξενε τῆς Ἑλλάδος,
Ἐλλογιμώτατοι κυρίαι καί κύριοι Ἐκπαιδευτικοί,
Ἔφοροι, Λυκειάρχαι, διδάσκοντες καί διδασκόμενοι ἐν τοῖς ἐκπαιδευτηρίοις τῆς Ὁμογενείας ἐνταῦθα,
Τέκνα τῆς ἡμετέρας Μετριότητος ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,

Ἀρχαῖον ἔθος τελοῦντες καί ἀπό τοῦ χρέους μή κινοῦντες συνεκεντρώθημεν σήμερον, ἑορτήν τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, διά νά τιμήσωμεν αὐτούς καί ταυτοχρόνως νά δηλώσωμεν στεντορείως καί πανηγυρικῶς ὅτι καί ἡμεῖς τρέφομεν, ὡς καί ἐκεῖνοι, βαθεῖαν ἐκτίμησιν πρός τήν παιδείαν καί τήν μόρφωσιν, τήν ὁποίαν ὑποδηλοῦμεν διά τῆς περιεκτικῆς λέξεως Γράμματα. Δι᾽ αὐτό καί ἐναλλάσσομεν συνήθως τόν ὅρον ἑορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν μέ τόν ὅρον ἑορτή τῶν Γραμμάτων. Τρεῖς Ἱεράρχαι καί ὑψηλή Ἑλληνική (ἤ ἄλλως θύραθεν) γνῶσις καί παιδεία εἰς τήν συνείδησίν μας ταυτίζονται.

Καί δέν ἦτο δυνατόν νά γίνῃ ἄλλως. Ὅλοι γνωρίζομεν ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἐπλάσθη ὑπό τοῦ Θεοῦ κατ᾽ εἰκόνα καί ὁμοίωσιν Αὐτοῦ. Ἀσφαλῶς δέν πρόκειται περί μορφολογικῆς ἀπεικονίσεως τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ, ἀλλά περί ὑπάρξεως ἐν τῷ ἀνθρώπῳ ἰδιοτήτων καί δυνατοτήτων, αἱ ὁποῖαι ἀντικατοπτρίζουν παρομοίας ἰδιότητας τοῦ Θεοῦ. Μία τούτων ἡ γνωστική ἱκανότης τοῦ ἀνθρώπου, μικρόν ἀπείκασμα, στοιχειώδης ἀπεικόνισις τῆς παντογνωσίας τοῦ Θεοῦ. Καλλιεργοῦντες τήν γνῶσιν μας ἐπεκτεινόμεθα εἰς τό καθ᾽ ὁμοίωσιν καί τιμῶμεν οὕτω τό μέγα τοῦτο δῶρον τοῦ Θεοῦ πρός ἡμᾶς.

Ὅσον περισσότερον αὐξάνομεν τάς γνώσεις μας τόσον περισσότερον πλησιάζομεν πρός τό πάντοτε ἄφθαστον ἰδεῶδες τῆς παντογνωσίας τοῦ Θεοῦ.

Εἰς τούς Τρεῖς Ἱεράρχας συνεκεντρώθη καί ἠξιοποιήθη πᾶσα συλλήβδην ἡ γνῶσις τῆς ἐποχῆς των. Κλασσική φιλολογία, λογοτεχνία, δραματουργία, ρητορική, φιλοσοφία, συγγραφική, ὁμιλητική, θεολογία, ἰατρική, ἀνθρωπολογία, φυσική, κοσμολογία, ἀστρονομία, νομική, κοινωνιολογία, παιδαγωγική, διοίκησις καί ὀργάνωσις καί εἴ τις ἄλλη. Δέν ἐδίστασαν νά προσλάβουν τήν γνῶσιν ἐκ τοῦ ὅτι αὐτή ἦτο μεμιγμένη μέ ἐσφαλμένας εἰδωλολατρικάς δοξασίας. Δέν ἀπέρριψαν τό σύνολον ἐκ φόβου μήπως παγιδευθοῦν εἰς τό νοσογόνον τμῆμα τῆς ἀρχαίας σοφίας. Ἀλλ᾽ ἐπιμελῶς διακρίναντες τό νοσηρόν ἀπό τοῦ ὑγιοῦς διεκράτησαν τό ὑγιές καί ἀπέβαλον τό νοσοῦν.

Τοῦτο δέ ἔπραξαν μετά θαυμαστῆς ἐπιτηδειότητος καί προσοχῆς. Διετήρησαν ἄθικτον τήν ἀκεραιότητα τοῦ προσώπου, μᾶλλον δέ ἔδωσαν ἰσχυράν ὤθησιν εἰς τήν ὑγιᾶ ἀνάπτυξιν αὐτοῦ. Δέν κατέστρεψαν τήν προσωπικότητα, ὡς πράττουν αἱ σύγχρονοι σέκται, αἱ ὁποῖαι κατασυντρίβουν καί ἐκμηδενίζουν τό πρόσωπον τοῦ προσηλύτου διά νά δημιουργήσουν ἕνα πειθήνιον ὀπαδόν ἤ ἐκτελεστήν τῶν ἰδικῶν των ἐντολῶν καί θελήσεων. Πολύ ὡραῖα ἐκφράζει τοῦτο ὁ ὑμνογράφος τοῦ δοξαστικοῦ τῶν ἀποστίχων τῆς προλαβούσης 9ης Ἰανουαρίου. «Δίχα πυρός ἀναχωνεύει, καί ἀναπλάττει ἄνευ συντρίψεως, καί σώζει» ὁ Χριστός.

Μεγαλειώδης ἡ ἔκφρασις, ἀλλά ἀκόμη περισσότερον μεγαλειώδης ἡ πραγματικότης. Ὁ Χριστός, ἡ Ἐκκλησία μας, τά ὄργανά της, οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι δέν κατακαίουν, δέν κατασυντρίβουν τόν ἄνθρωπον. Ἀναχωνεύουν, ἀναπλάττουν καί σώζουν αὐτόν. Μακράν ἀφ᾽ ἡμῶν ἡ ἐπιθυμία τῆς ἐξαφανίσεως τοῦ προσώπου ὡς τῆς σταγόνος ἐν τῷ ὠκεανῷ, ἥν ἐπεθύμησαν ἐν τῇ ἀπελπισίᾳ των τινές τῶν μή γνωρισάντων τόν Σωτῆρα Χριστόν κατοίκων τῆς Ἄπω Ἀνατολῆς. Μακράν ἀφ᾽ ἡμῶν καί ἡ ὑποδούλωσις τῶν συνανθρώπων μας εἰς ἡμᾶς καί ὁ εὐτελισμός αὐτῶν, τόν ὁποῖον συνεπάγεται ἡ μεταβολή των εἰς ἄνευ βουλήσεως ἀνδρείκελα, ὑποτεταγμένα ἐν ὑπνώσει εἰς τούς μή σεβομένους τά ἰδιώματα τῆς ἐν τῷ ἀνθρώπῳ εἰκόνος τοῦ Θεοῦ, ἐν οἷς ἡ ἐλευθερία καί ὁ αὐτοπροσδιορισμός τοῦ ἀνθρώπου.

Σήμερον εἶναι ἰδιαιτέρως ἐπίκαιρον νά μελετήσωμεν αὐτήν τήν στάσιν τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν. Τοῦτο, διά δύο λόγους: Πρῶτον, διότι ἀναβιοῦν οἱ ἀρχαιολάτραι, οἱ δηλοῦντες ὅτι ἀδυνατοῦν νά συναποδεχθοῦν ὁμοῦ μετά τῆς πρός τήν ἀρχαίαν γνῶσιν καί σοφίαν συμπαθείας των καί τόν Χριστιανισμόν ἤ τούς χριστιανούς καί, δεύτερον, διότι κηρύσσεται εὐρέως ὡς σωτηριώδης θρησκεία τις ἐξ ἀνατολῶν, ἡ ὁποία κατασυντρίβει τήν προσωπικότητα τῶν προσηλύτων της, τούς ὁποίους διαμορφώνει εἰς ἄβουλα φανατικά ὄντα μή ἔχοντα ἐπίγνωσιν τῆς ἀθλίας καταστάσεώς των.

Ἡμεῖς, συμπορευόμενοι μετά τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν καί ἐπιλεκτικῶς μέ πᾶν τό καλόν τῶν ἀρχαίων ἡμῶν προγόνων, εὑρίσκομεν μετά τοῦ Περικλέους τό εὔδαιμον εἰς τό ἐλεύθερον καί διακηρύσσομεν καί ἀποδεικνύομεν διά τῆς βιοτῆς καί τοῦ χαρακτῆρος τῶν πιστῶν τό τοῦ Ἀποστόλου, ὅτι δηλαδή ὅπου Πνεῦμα Κυρίου ἐκεῖ ἐλευθερία. Ὅπου, λοιπόν, Χριστός ἐκεῖ ἐλευθερία ἀπό τοῦ φόβου τῆς κολάσεως, ἐλευθερία ἀπό πάσης δεισιδαιμονίας, ἐλευθερία ἀπό τῆς δουλείας τῶν παθῶν. Ἐλευθερία καί ἀπό τοῦ τρόμου τῆς ἀνόμου ἐξουσίας. Ἀπόδειξις αὐτῆς τῆς μεγαλειωδεστάτης ψυχικῆς ἐλευθερίας, ἡ ὁποία δέν δειλιᾷ οὔτε πρό τοῦ κινδύνου στερήσεως τῆς πολιτικῆς ἐλευθερίας καί παντός ἄλλου ἀγαθοῦ, εἶναι ἡ στάσις τοῦ Μεγάλου Βασιλείου ἔναντι τοῦ ἀπεσταλμένου τοῦ αὐτοκράτορος· ἡ στάσις τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου ἔναντι τῆς αὐτοκρατείρας, τῆς ἁρπαξάσης τόν ἀγρόν τῆς πτωχῆς καί τοῦ Εὐτροπίου· ὡς καί ἡ στάσις τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ἔναντι ἐκείνων οἱ ὁποῖοι ἠμφεσβήτησαν τήν Πατριαρχικήν του ἰδιότητα.

Ὁ Μέγας Βασίλειος εὐτόλμως ἐδήλωσεν ὅτι δέν φοβεῖται οὔτε τήν δήμευσιν, οὔτε τήν ἐξορίαν, οὔτε τόν θάνατον, δι᾽ ὧν ἠπείλει αὐτόν ὁ Βασιλεύς, προκειμένου νά τόν ἐξαναγκάσῃ νά ὑποκύψῃ εἰς τήν θέλησίν του. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος δέν ἐδίστασε νά καταγγείλῃ τήν ἀνομίαν τῶν ἰσχυρῶν, παρ᾽ ὅλον ὅτι οἱ πνευματικῶς ἀνελεύθεροι ἐκ παθῶν διῶκται του ἐξώρισαν αὐτόν καί ἐμμέσως διά τοῦ κόπου τῆς ὁδοιπορίας τόν ἐθανάτωσαν. Ὁ δέ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος δέν ἐδίστασε νά παραιτηθῇ τοῦ Ἀρχιεπισκοπικοῦ Θρόνου τῆς Βασιλευούσης διά τοῦ μνημειώδους ἀποχαιρετιστηρίου λόγου του, τοῦ ἀναδείξαντος αὐτόν ὑπέρτερον καί ἐλεύθερον πάσης φιλοδοξίας καί φιλαρχίας.

Εἰς αὐτό τό ὕψος ἐλευθέρου ἤθους ὑψώθησαν οἱ Ἅγιοι Τρεῖς Ἱεράρχαι παραλλήλως πρός τάς πολλάς χριστιανικάς καί θύραθεν γνώσεις των. Δέν ἠμπόδισεν ἡ γνῶσις τήν ἐλευθερίαν. Οὐδέ ἡ εἰς Χριστόν πίστις αὐτῶν ἀπεμείωσε τήν θαυμασίαν ἀρετήν των, τήν ὁποίαν ζηλοφθόνως ἀναγνωρίζομεν ἤ ὡς ἀπλησίαστον παρ᾽ ἡμῶν βλέποντες αὐτήν.

Οὐδεμία σύγκρισις τῆς πολυπράγμονος δραστηριότητος καί τῆς πολυταλάντου προσωπικότητος τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν πρός τήν τοιαύτην τῆς ἀνατολικῆς ἐκείνης θρησκείας ἡ ὁποία ἀποζητεῖ τήν λύτρωσιν εἰς τήν ἐξαφάνισιν τοῦ προσώπου. Εἰς τόν ἀπογοητευμένον ἀπό τόν κόσμον ὀπαδόν τῆς ἀνατολικῆς αὐτῆς θρησκείας εἶναι ἀδιανόητος ἡ διά τῆς Βασιλειάδος ἀσκηθεῖσα ὑπό τοῦ Μεγάλου Βασιλείου φιλανθρωπία. Εἶναι διά τόν ἴδιον ἐγωκεντρικόν ὀπαδόν ἄσκοπος ὁ ὑπέρ τοῦ δικαίου καί τοῦ ἤθους τῶν ἀρχόντων καί τοῦ λαοῦ ἀγών τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου. Ἀλλ᾽ εἶναι καί ἀνωφελής ἡ ὑπέρ τῆς ἐπικρατήσεως τοῦ ὀρθοδόξου φρονήματος ἐργώδης προσπάθεια τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, ὁ ὁποῖος, χρησιμοποιήσας, ὡς καί οἱ ἄλλοι δύο Ἱεράρχαι, καί τήν ἐκ τῆς ἀρχαίας γραμματείας διδαχθεῖσαν εἰς αὐτούς τέχνην τοῦ λόγου, μετέστρεψε τήν Πόλιν εἰς τήν Ὀρθοδοξίαν ἀπό τοῦ Ἀρειανισμοῦ.

Ἡ φιλοπονία περί τά Γράμματα προετοιμάζει τόν ἄνθρωπον διά τήν φιλοπονίαν εἰς τήν ζωήν. Ἐπειδή δέ τά ἀγαθά κόποις κτῶνται, εἴτε ὑλικά εἴτε πνευματικά, τό ἐνδιαφέρον διά τήν γνῶσιν μαρτυρεῖ κατ᾽ ἀρχήν καί δυνατότητα διά τήν ἀπόκτησιν τῆς ἀρετῆς. Ἀλλ᾽ ἀτυχῶς θύραθεν γνῶσις καί ἀρετή δέν συμβαδίζουν πάντοτε. Ἐκείνη μόνον ἡ γνῶσις ἐλευθεροῖ ἀπό πάσης δουλείας εἰς τά ἐπίμεμπτα πάθη, ἥτις ἀφορᾷ τήν κατά Θεόν ἀλήθειαν. «Γνώσεσθε τήν ἀλήθειαν καί ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς». Αὐτή ἡ ἄλλης φύσεως γνῶσις μας εἶναι ἐξ ἴσου, μᾶλλον δέ πολύ περισσότερον, ἀπαραίτητος διά τήν σωτηρίαν μας ἀπό τά δεσμά τοῦ παλαιοῦ ἐν ἡμῖν ἀνθρώπου. Τό ἄριστον βεβαίως εἶναι ὁ συνδυασμός καί ἡ συνύπαρξις ἐν ἡμῖν ἀμφοτέρων τούτων τῶν εἰδῶν τῆς γνώσεως. Ἐάν τοῦτο συμβῇ εἶναι ἄρτιος ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος, ἐν μηδενί λειπόμενος.

Εὐχόμεθα ὁλοκαρδίως εἰς ὅλους νά μιμηθοῦν πλήρως καί εἰς ὅλα τούς Τρεῖς Ἱεράρχας, διά πρεσβειῶν καί διά τῆς βοηθείας αὐτῶν. Εἴθε ὁ Κύριος νά ἀναδείξῃ τούς νέους ἀξίους συνεχιστάς τοῦ λαμπροῦ μορφωτικοῦ καί ἠθικοῦ παραδείγματος αὐτῶν. Καί, ἀκόμη, εἴθε νά δώσῃ εἰς τούς διδασκάλους τῶν νέων τήν διδακτικήν ἐπιτηδειότητα καί γνῶσιν τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν. Εἰς ἡμᾶς δέ τούς Ποιμένας εἴθε νά δώσῃ τήν ποιμαντικήν δεξιοτεχνίαν καί ὑπευθυνότητα ἐκείνων.

Τοῦ δέ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ Χάρις καί τό πλούσιον Ἔλεος εἴησαν μετά πάντων. Γένοιτο.