Μακαριώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κύριε Χριστόδουλε,
Μακαριώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Τιράνων καί πάσης Ἀλβανίας κύριε Ἀναστάσιε,
Ἐξοχώτατοι κύριοι Ὑπουργοί,
Ἐλλογιμώτατε κύριε Χρῆστε Λαμπράκη, Πρόεδρε τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου τοῦ Ὀργανισμοῦ «Μέγαρον Μουσικῆς Ἀθηνῶν,
Ἐλλόγιμος καί φιλόμουσος ὁμήγυρις,
Ὁλοκάρδιον ἀπευθύνομεν χαιρετισμόν τιμῆς καί ἀγάπης πρός ἅπαντας ὑμᾶς τούς παρόντας εἰς τήν αἴθουσαν ταύτην καί τιμῶντας διά τῆς παρουσίας σας τήν ἡμετέραν Μετριότητα καί τόν παλαίφατον καί μοναδικόν θεσμόν τόν ὁποῖον ἐκπροσωποῦμεν.
Ἐκφράζομεν τάς θερμάς ἡμῶν εὐχαριστίας πρός τόν ἀξιότιμον Πρόεδρον καί τά ἔντιμα μέλη τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου τοῦ Ἱδρύματος ὑπό τήν ἐπωνυμίαν Ὀργανισμός Μεγάρου Μουσικῆς Ἀθηνῶν, ὡς καί πρός τήν Διοίκησιν καί τά μέλη τοῦ Συλλόγου «Οἱ Φίλοι τῆς Μουσικῆς», διότι προσεκάλεσαν τήν ἡμετέραν Μετριότητα, τόν ταπεινόν Πατριάρχην τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί Νέας Ρώμης, νά ὁμιλήσωμεν πρός τό ἐκλεκτόν ἀκροατήριον τοῦτο ἐπί τοῦ θέματος «Ἡ ἀποστολή τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου τόν 21ον αἰῶνα».
Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον εἶναι, ὡς γνωστόν, Ὀρθόδοξος χριστιανικός ἐκκλησιαστικός θεσμός, τοῦ ὁποίου ἡ ἀποστολή καί αἱ ἁρμοδιότητες καθωρίσθησαν κατά τήν διάρκειαν τῶν δέκα καί ἑπτά αἰώνων τῆς ἱστορίας του. Τό γεγονός ὅτι ἡ ἕδρα του συνέπεσε μέ τήν ἐπί μίαν χιλιετίαν καί πλέον πρωτεύουσαν τῆς Χριστιανικῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας διεδραμάτισε κατ᾿ ἄνθρωπον σημαντικόν ρόλον εἰς τήν διεύρυνσιν τῶν δυνατοτήτων καί τῶν ἁρμοδιοτήτων του. Ἀλλά πρωτεύουσαν ἐπιρροήν ἐπ᾿ αὐτοῦ εἶχον αἱ ἀνάγκαι τῆς Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας καθόλου, μετά δέ τό σχῖσμα Ἀνατολῆς καί Δύσεως τοῦ 11ου αἰῶνος αἱ ἀνάγκαι πρωτίστως τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.
Οὕτω χρονικῶς προηγήθη ἡ ἀπόφασις τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει συνελθούσης τό 381 μ.Χ. Β΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, διά τοῦ Γ´ κανόνος τῆς ὁποίας ὡρίσθη «τόν μέντοι Κωνσταντινουπόλεως Ἐπίσκοπον ἔχειν τά πρεσβεῖα τῆς τιμῆς μετά τόν τῆς Ρώμης Ἐπίσκοπον, διά τό εἶναι αὐτήν Νέαν Ρώμην».
Ἐπηκολούθησεν ἡ ἐν Χαλκηδόνι τό 451 μ.Χ. συνελθοῦσα Δ’ Οἰκουμενική Σύνοδος, ἡ ὁποία ἀνεβάθμισε τήν θέσιν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί ὥρισε, μεταξύ ἄλλων, ὅτι πρέπει ὁ Ἐπίσκοπος τῆς Νέας Ρώμης νά ἀπολαύῃ τῶν ἴσων πρεσβείων μέ τόν Ἐπίσκοπον τῆς πρεσβυτέρας Ρώμης.
Τό πρωτεῖον τιμῆς πρός τόν Κωνσταντινουπόλεως ἐξακολουθεῖ νά ὑφίσταται διά λόγους ἐκκλησιαστικῆς κανονικῆς τάξεως. Ἡ ἀρχή αὐτή ἐφηρμόσθη καί κατά τήν μετεξέλιξιν τοῦ Ἐπισκοπικοῦ συστήματος διοικήσεως τῆς Ἐκκλησίας εἰς Μητροπολιτικόν καί Πατριαρχικόν.
Ἀπό τοῦ 6ου αἰῶνος εἰς τόν Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως εἶχεν ἀποδοθῆ ὁ τίτλος τοῦ Οἰκουμενικοῦ, προφανῶς διότι οὗτος δυνάμει τῶν ἱερῶν κανόνων εἶχε τό δικαίωμα νά κρίνῃ τελεσιδίκως ἐπί ἀποφάσεων τιμωρίας κληρικῶν ἐφ᾿ ὅλην τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, ὡς καί νά χειροτονῇ τούς Ἐπισκόπους τῶν «βαρβαρικῶν» περιοχῶν, ἤτοι ὅλων ἐκείνων τῶν χωρῶν αἱ ὁποῖαι δέν ὑπήγοντο ἐκκλησιαστικῶς εἰς ἄλλο Πατριαρχεῖον ἤ Αὐτοκέφαλον Ἐκκλησίαν.
Ἐπί τῆς διαδόχου Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἐπεφορτίσθη καί μέ τήν διοικητικήν ἡγεσίαν τῶν χριστιανικῶν πληθυσμῶν αὐτῆς. Ἐξησφαλίσθη δέ ἡ ἄσκησις τῶν συναφῶν καθηκόντων του διά διαφόρων προνομίων. Ταῦτα τοῦ ἐδόθησαν τόσον χάριν αὐτῆς ταύτης τῆς θρησκευτικῆς ἰδιότητος τοῦ θεσμοῦ, πρός τήν ὁποίαν τό θεοκρατικόν Ὀθωμανικόν κράτος ἔτρεφε τόν ἐκ τοῦ Κορανίου ἀπορρέοντα σεβασμόν, ὅσον (καί ἴσως κυρίως) ἐκ πολιτικοῦ ὑπολογισμοῦ, διότι διηυκόλυναν τήν ἐκτέλεσιν τῆς διοικητικῆς ἀποστολῆς του.
Ἡ ἀποστολή του αὐτή ἦτο συνυφασμένη βεβαίως μέ τήν θρησκευτικήν ἰδιότητα αὐτοῦ, ἡ ὁποία τοῦ προσέδιδε τό ἀπαραίτητον ἠθικόν κῦρος ἐν τῷ πλαισίῳ τῆς ὀργανώσεως τῆς τότε θεοκρατικῆς πολιτείας, ἀλλά καί τῆς ἐντονώτερον τήν ἐποχήν ἐκείνην θρησκευούσης κοινωνίας.
Ἐν πάσῃ περιπτώσει, ὁ Πατριάρχης ἔλαβε τά προνόμια ταὐτοχρόνως μέ τήν ἰδιότητα τοῦ ὑπολόγου διά τάς πράξεις τῶν θρησκευτικῶς ὑπαγομένων εἰς αὐτόν ὑπηκόων τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Τά καθήκοντα αὐτοῦ ταῦτα ἤσκησεν ἐπί τέσσαρας αἰῶνας.
Τό διαδεχθέν τήν Ὀθωμανικήν Αὐτοκρατορίαν Τουρκικόν Κράτος διεπνέετο ἀπό μίαν, οὕτως εἰπεῖν, μονοφυλετικήν ἰδεολογίαν καί κατήργησε τόσον τήν διοικητικήν ἁρμοδιότητα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐπί τῶν χριστιανικῶν πληθυσμῶν, ὡς λόγου χάριν, τήν ἁρμοδιότητά του νά ἐπιλύῃ ὡς δικαστήριον τάς οἰκογενειακάς διαφοράς τῶν χριστιανῶν, ὅσον καί τά ἱστορικῶς παραδεδομένα προνόμια αὐτοῦ.
Ἡ στενή αὐτή ἀντίληψις, ἡ ὁποία ἀμφισβητεῖ τήν διεθνῶς καί διορθοδόξως καί διαχριστιανικῶς παραδεδεγμένην πρωτεύουσαν θέσιν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐν τῇ ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ, ἡ ὁποία καί δέν ἔχει σχέσιν μέ τάς πάλαι ποτέ διοικητικάς ἐν τῇ Ὀθωμανικῇ Αὐτοκρατορίᾳ ἁρμοδιότητάς του, εἶναι ἀποτέλεσμα παρερμηνείας τῶν συμφωνηθέντων κατά τάς συζητήσεις πρός κατάρτισιν τῆς ἐν ἔτει 1923 ὑπογραφείσης πολυεθνικῆς Συνθήκης τῆς Λωζάννης.
Εἰδικώτερον, ἡ ἐκεῖ Τουρκική ἀντιπροσωπεία ἀπῄτει τότε τήν ἀποχώρησιν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἀπό τό ἔδαφος τῆς Τουρκίας, πρό δέ τῆς ἐντόνου ἀντιθέσεως τῶν συμμετεχουσῶν εἰς τήν διάσκεψιν δυνάμεων εὑρεθεῖσα, ἐδέχθη ὅπως τοῦτο παραμείνῃ εἰς τήν ἀπό αἰώνων ἕδραν του ὑπό τόν ὅρον νά ἀσκῇ ἐφεξῆς μόνον θρησκευτικά καθήκοντα, δηλαδή νά μή ἔχῃ ἐντός τοῦ Τουρκικοῦ Κράτους τάς ἅς εἶχεν ἐπί Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας ἐξουσίας ὡς ἀρχηγός τοῦ «ρούμ μιλλέτ».
Τοῦτο δέν ἐπέδρασεν ἐπί τῶν κατά τούς Ἱερούς Κανόνας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας συντονιστικῶν ἁρμοδιοτήτων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐπί τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν. Αἱ ἁρμοδιότητες αὗται διατηροῦνται ἐν ἰσχύϊ ὡς ἴσχυον καί πρό τῆς Συνθήκης τῆς Λωζάννης δυνάμει τῶν ἀποφάσεων τῆς Δ’ Oἰκουμενικῆς Συνόδου διότι δέν εἶναι δυνατόν νά τροποποιῶνται οἱ Ἱεροί Κανόνες δι᾿ ἀποφάσεων τῶν πολιτειακῶν ἀρχῶν.
Εἰδικώτερον, τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἔχει ἀναπληρωματικήν δικαιοδοσίαν νά συμπληρώνῃ τά κενά τῶν λοιπῶν Ἐκκλησιῶν, ὅπως ἐπί παραδείγματι νά ὁρίσῃ τήν προσωρινήν Σύνοδον τῆς λόγῳ τῶν γνωστῶν διωγμῶν στερηθείσης Ἀρχιερέων Αὐτοκεφάλου Ἐκκλησίας τῆς Ἀλβανίας, ὅπερ καί ἔπραξεν. Ἤ νά συγκαλέσῃ Σύνοδον προκειμένου νά κριθοῦν σοβαρά ἐκκλησιαστικά θέματα, ὅπως τό σχῖσμα εἰς τήν Ἐκκλησίαν τῆς Βουλγαρίας καί τά πρόσφατα προβλήματα εἰς τό παλαίφατον Πατριαρχεῖον Ἱεροσολύμων καί τήν Ἐκκλησίαν Κύπρου.
Ἐπίσης, ἀνάλογον συντονιστικόν ρόλον ἔχει τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ὡς πρός τά πανορθόδοξα ἐρωτήματα περί τοῦ πρακτέου ἐπί συγχρόνων προβλημάτων, ὅπως οἱ διαχριστιανικοί διάλογοι μεταξύ Ὀρθοδόξων καί Ἑτεροδόξων Ἐκκλησιῶν καί πολλά ἄλλα. Ἐκτός τούτων εἰς τήν πνευματικήν ἐκκλησιαστικήν δικαιοδοσίαν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ὑπάγονται ὅλαι αἱ ἐκτός τῶν προσδιωρισμένων ἐδαφικῶν ὁρίων τῶν Αὐτοκεφάλων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἤτοι ἐπί τῆς καλουμένης διασπορᾶς, ὑφιστάμεναι Ὀρθόδοξοι παροικίαι, ἡ ἐκκλησιαστική κατάστασις τῶν ὁποίων προσωρινῶς καί ἐπί τοῦ παρόντος δι᾿ ἱστορικούς καί κοινωνικούς λόγους εἶναι συγκεχυμένη.
Ἀπό τῆς ὑπογραφῆς τῆς Συνθήκης τῆς Λωζάννης καί ἐφεξῆς τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον διά (φανερῶν ἤ μυστικῶν) νομοθετικῶν καί διοικητικῶν πράξεων τῶν κρατικῶν ἀρχῶν τῆς ἕδρας του ἀπεξενώθη ὄχι μόνον τῶν πάλαι ποτέ διοικητικῶν ἁρμοδιοτήτων του ὡς ἀρχηγοῦ τοῦ μή ἀναγνωριζομένου πλέον ρούμ μιλλέτ, ἀλλά καί ἐκείνων αἱ ὁποῖαι ἀνεγνωρίσθησαν διά τῆς Συνθήκης τῆς Λωζάννης εἰς τάς Μειονότητας, ὡς εἶναι θέματα θρησκευτικῆς ἐκπαιδεύσεως, κυριότητος ἐπί τῶν μειονοτικῶν Βακουφίων κλπ. Αἱ τοπικαί δέ ἀρχαί διά μιᾶς εὐρείας παρερμηνείας ἀφήρεσαν ἀπό τοῦ Πατριαρχείου καί ἄλλα παραχωρηθέντα ἀπό τῆς Συνθήκης ταύτης δικαιώματα.
Αἱ συνέπειαι τούτου δέν ἦσαν ὁραταί κατά τήν ἐποχήν κατά τήν ὁποίαν οἱ ἐν Τουρκίᾳ Ὀρθόδοξοι ἦσαν ἐπαρκεῖς διά τήν εὔρυθμον διοίκησιν καί λειτουργίαν τῶν Ναῶν, τῶν Μονῶν, τῶν Σχολείων καί πάντων τῶν λοιπῶν εὐαγῶν ἱδρυμάτων τῆς Μειονότητος. Μετά ὅμως τήν μαζικήν μετανάστευσιν τῶν ὁμογενῶν ἐκ Κωνσταντινουπόλεως, Ἴμβρου καί Τενέδου, ἐνεφανίσθη ἡ τραγικότης τῶν συνεπειῶν τῆς ἐν λόγῳ ἀντιλήψεως, διότι οἱ ἀπογυμνούμενοι ποιμνίου Ναοί, Μοναί, Σχολεῖα καί λοιπά εὐαγῆ ἱδρύματα τῆς Μειονότητος μετά τῶν σημαντικῶν ἀκινήτων κυρίως περιουσιῶν αὐτῶν δέν περιέρχονται εἰς τήν ὑπόλοιπον Μειονότητα, τῆς ὁποίας πνευματική κεφαλή εἶναι πανθομολογουμένως ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης, ἀλλ᾿ εἰς τήν κρατικήν ὑπηρεσίαν τῶν Βακουφίων, δηλαδή εἰς τό ἑτερόθρησκον Κράτος.
Οὕτω σήμερον δεκάδες Ναῶν, Μονῶν, Σχολείων καί ἄλλων εὐαγῶν ἱδρυμάτων μέ ἑκατοντάδας ἀκινήτων τῆς Ὁμογενειακῆς Μειονότητος ἔχουν περιέλθει εἰς τό Κράτος (μέσῳ τῆς λεγομένης Γενικῆς Διευθύνσεως Βακουφίων ἤ τῆς Διοικήσεως, κλπ.), ἀντί νά ἀνήκουν εἰς τήν Δομήν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὡς ἔδει κατά τούς Ἱερούς Κανόνας καί τό ἀνθρώπινον δίκαιον.
Ἐν τούτοις, πρέπει νά διασαφηνήσωμεν ὅτι εἰς τήν ἄσκησιν τῶν καθαρῶς, ἤτοι στενῶς θρησκευτικῶν καί λειτουργικῶν ἔργων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου δέν παρεμβάλλονται ὑπό τῶν τοπικῶν αὐτῶν ἀρχῶν ἐμπόδια, οὔτε ὅσον ἀφορᾷ εἰς τήν ἐσωτερικήν ἐν Τουρκίᾳ δικαιοδοσίαν αὐτοῦ, οὔτε ὅσον ἀφορᾷ εἰς τήν διαχριστιανικήν καί διαθρησκειακήν δραστηριότητά του. Εἶναι ἄξιον ἰδιαιτέρας μνείας ὅτι ἡ συγκρότησις τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου γίνεται πλέον ἀνεμποδίστως διά τῆς συμμετοχῆς καί ἀρχιερέων μή ἐχόντων τήν Τουρκικήν ὑπηκοότητα. Ὑπάρχουν βεβαίως περιστασιακαί τινες ἀντίθετοι ἐνέργειαι, ἀλλά πρέπει αὗται νά θεωρῶνται μᾶλλον ἔργον περιφερειακῶν ὀργάνων καί ὄχι ἔργον τῆς κεντρικῆς διοικήσεως.
Αὐτό, λοιπόν, τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, τό ὁποῖον πλαισιοῦται ὑπ᾿ αὐτοῦ τοῦ νομικοῦ καί ἱεροκανονικοῦ καθεστῶτος, ποῖον ρόλον ἔχει νά διαδραματίσῃ εἰς τά δρώμενα τοῦ 21ου αἰῶνος;
Κατ᾿ ἀρχήν πρέπει νά παρατηρηθῇ ὅτι ἡ ἀπαλλαγή τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἀπό τά ηὐξημένα καθήκοντά του, τά ὁποῖα εἶχον δοθῆ εἰς αὐτό ἐπί τέσσαρας αἰῶνας ὑπό τοῦ Ὀθωμανικοῦ καθεστῶτος, ὁμοῦ μετά τῶν ἀναλόγων προνομίων, ἐνδέχεται νά κρίνεται ὑπό τινων, ἐγκοσμίως κρινόντων, ὡς ἀποδυνάμωσις αὐτοῦ καί ὡς ἐλάττωσις τῆς ὑποστηριζούσης αὐτό θείας δυνάμεως, κατ᾿ ἀλήθειαν ὅμως τοῦτο οὐδόλως ἀπεδυνάμωσε τήν πνευματικήν λειτουργίαν τοῦ Πατριαρχείου.
Οὕτω, σήμερον τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον διατηρεῖ τόν οἰκουμενικόν χαρακτῆρα του καί ἐργάζεται διά τήν ἐκπλήρωσιν τῆς οἰκουμενικῆς χριστιανικῆς ἀποστολῆς του χωρίς νά εἶναι συνδεδεμένον μέ ὡρισμένον κράτος καί ἑπομένως χωρίς νά δύναται νά τοῦ προσαφθῇ ἡ μομφή ὅτι ἐξυπηρετεῖ τά συμφέροντα αὐτοῦ ἤ ὅτι ὑποκινεῖται εἰς ὡρισμένας ἐνεργείας του ὑπ᾿ ἐκείνου.
Ἀντιθέτως μάλιστα, αἱ προϋπαινιχθεῖσαι σχέσεις του μετά τοῦ Τουρκικοῦ κράτους, ἐν τῷ ὁποίῳ ἐπικρατεῖ ἄλλη θρησκεία, ἀποκλείουν πᾶσαν σκέψιν ὅτι ὑποκινεῖται ὑπ᾿ αὐτοῦ εἰς οἱανδήποτε ἐνέργειάν του. Ὡς ἐκ τούτου, οἱ τά ἀντίθετα ὑποστηρίζοντες εὑρίσκονται ἐν πλάνῃ καί τελοῦν ἐν ἀγνοίᾳ τῶν πραγματικῶν συνθηκῶν. Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον οὔτε ἑκουσίως, οὔτε πιεζόμενον ὑπό τινος ἐξυπηρετεῖ ἐπιδιώξεις κρατικάς. Ἀσκεῖ εὐσυνειδήτως τά ἐκκλησιαστικά καθήκοντά του ὑπεράνω ἐθνοφυλετικῶν ἀντιλήψεων θετικῶν ἤ ἀρνητικῶν. Εἶναι γνωστόν ἄλλωστε ὅτι πρωτοστατοῦντος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου συνῆλθε κατά τό ἔτος 1872 Πανορθόδοξος Σύνοδος ἡ ὁποία κατεδίκασε ρητῶς τόν ἐθνοφυλετισμόν ὡς ἰδεολογίαν ἀντίθετον πρός τήν οἰκουμενικότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.
Χρῄζει ὅμως περαιτέρω διευκρινήσεως ἕν σημεῖον. Καί τοῦτο εἶναι τό γεγονός ὅτι ἡμεῖς προσωπικῶς καί τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἐν τῷ συνόλῳ αὐτοῦ ὑποστηρίζει τήν Εὐρωπαϊκήν προοπτικήν τῆς Τουρκίας. Ἡ στάσις μας αὐτή παρεξηγεῖται ὑπό τινων καί θεωρεῖται ὡς ἔνδειξις ὑποταγῆς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου εἰς τάς ἐπιδιώξεις τοῦ Κράτους τῆς ἕδρας του. Αὐτό δέν εἶναι ἀληθές. Ἡ στάσις αὐτή ὑπαγορεύεται ὄχι ἐκ πολιτικῶν κριτηρίων ἤ ἐπηρεασμῶν, ἀλλά ἐκ τῆς σταθμίσεως τῶν πραγματικῶν συμφερόντων τῆς Χώρας, ἐκ τῆς εὐημερίας τῆς ὁποίας ἐπωφελοῦνται ὅλοι οἱ κάτοικοι αὐτῆς.
Διότι ἡ ἔνταξις τῆς Τουρκίας εἰς τήν Εὐρωπαϊκήν Ἕνωσιν προϋποθέτει σημαντικάς ἀλλαγάς εἰς τήν νομοθεσίαν της καί τήν πρακτικήν ἐφαρμογήν αὐτῆς, ὅπως ἀκριβῶς συμβαίνει εἰς πᾶν ὑπό ἔνταξιν κράτος. Ἔχοντες, λοιπόν, ὡς ὑπόδειγμα τήν ὑπέρ τῆς εἰρήνης τῶν ἀρχόντων προσευχήν τῶν πιστῶν «ἵνα καί ἡμεῖς ἐν τῇ γαλήνῃ αὐτῶν ἤρεμον καί ἡσύχιον βίον διάγωμεν», κρίνομεν ὡς εὐνοϊκωτέρας διά τήν θρησκευτικήν ἐλευθερίαν καί τήν λατρείαν τοῦ Θεοῦ τάς ἐπικρατούσας ἐν τῇ Εὐρωπαϊκῇ Ἑνώσει νομικάς καί πραγματικάς συνθήκας καί ὑποστηρίζομεν πᾶσαν προσπάθειαν ἐπεκτάσεως αὐτῶν καί ἐπί τῆς Χώρας ὅπου ζῶμεν καί ἐκπληροῦμεν τήν ἀποστολήν μας.
Οὕτω, εὐρύτερον ἐξετάζοντες τό ὅλον θέμα, θεωροῦμεν ὅτι θά εἶναι λίαν εὐεργετική καί δι᾿ ἡμᾶς ἡ ἐπέκτασις καί ἐν Τουρκίᾳ τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ κεκτημένου διά τήν προστασίαν τῶν Μειονοτήτων, ἐν περιπτώσει ἐντάξεως τῆς Χώρας αὐτῆς εἰς τήν Εὐρωπαϊκήν Ἕνωσιν. Ἀσφαλῶς, δέν ἀνήκει εἰς τήν ἁρμοδιότητα ἡμῶν νά κρίνωμεν ἐάν ἡ Τουρκία πληροῖ ὅλας τάς τεθείσας διά τήν ἔνταξιν αὐτῆς προϋποθέσεις. Ἐπί τοῦ θέματος αὐτοῦ θά ἀποφανθοῦν τά ἁρμόδια ὄργανα τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως. Ἡμεῖς περιοριζόμεθα νά ἐπισημαίνωμεν ἁρμοδίως τά βήματα τά ὁποῖα ἤδη ἐγένοντο καί ἐκεῖνα τά ὁποῖα ὑπολείπονται εἰσέτι νά γίνουν διά τήν προσαρμογήν τῆς ἐσωτερικῆς νομοθεσίας καί τῆς πρακτικῆς ἐφαρμογῆς αὐτῆς ἐπί τῶν θεμάτων τῆς προστασίας τῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας καί τῆς ἐλευθερίας τῶν Μειονοτήτων.
Ὡς εἶναι δέ φυσικόν, εἰς μίαν χώραν ὡς ἡ Τουρκία, μέ τήν ἰδικήν της θρησκευτικήν καί πολιτισμικήν παράδοσιν, αἱ ἐπί τῶν θεμάτων αὐτῶν συζητήσεις μεταξύ συμφωνούντων καί διαφωνούντων ἤ ἐπιφυλακτικῶν καί ἀμφιρρεπόντων εἶναι ζωηραί. Ἐλπίζομεν ὅμως συντόμως νά διαμορφωθῇ ἡ ἐπίσημος στάσις τῆς ἐν λόγῳ Χώρας κατά τρόπον θετικόν καί σύμφωνον πρός τάς ἀνωτέρω ἀρχάς τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ κεκτημένου.
Ἐν συμπεράσματι, τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἐν τῇ ἀσκήσει τῶν καθηκόντων του, τά ὁποῖα εἶναι σήμερον καθαρῶς ἐκκλησιαστικά καί πολιτισμικά, δέν ἐπηρεάζεται ὑπ᾿ οὐδενός κράτους καί ὑπό οὐδεμιᾶς πολιτικῆς ἤ κρατικῆς σκοπιμότητος, τά δέ μέλη του βιοῦν τό αἴσθημα τῆς χριστιανικῆς εὐθύνης αὐτῶν καί τῆς χριστιανικῆς ἐλευθερίας, χωρίς νά ὑπηρετοῦν ἄλλας πλήν αὐτῆς σκοπιμότητας.
Αὐτήν τήν στάσιν καί αὐτήν τήν ἀποστολήν τῆς μαρτυρίας τῆς ἀληθείας, θά συνεχίσῃ νά τηρῇ τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον καί κατά τόν ἀρξάμενον εἰκοστόν πρῶτον αἰῶνα, μακράν πάσης ἐθνοφυλετικῆς ἀντιλήψεως.
Σήμερον ἡ ἀνθρωπότης ὑπέρ πᾶν ἄλλο ἔχει ἀνάγκην τοῦ σωτηρίου καί ζωοποιοῦ λόγου τῆς ἀληθείας. Εἰδικῶς διά τήν ἤπειρόν μας τήν Εὐρώπην καί γενικώτερον διά τάς χώρας τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ, αἱ ὁποῖαι ὑπῆρξάν ποτε χριστιανικαί καί ἤδη πορεύονται πρός ταχεῖαν ἐκκοσμίκευσιν καί ἀποχριστιάνισιν, εἶναι ἀπαραίτητον νά ἐπανεκτεθῇ εἰς αὐτάς ἡ ἀλήθεια περί τοῦ Χριστιανισμοῦ, διότι ἀτυχῶς αἱ περί αὐτοῦ ψευδεῖς καί ἀντικρουόμεναι διδασκαλίαι, αἱ ὁποῖαι ἐπεκράτησαν, ὡδήγησαν τούς πολίτας μακράν τῆς χριστιανικῆς πίστεως, ἡ ὁποία διέπεται ἀπό πνεῦμα εἰρήνης καί καταλλαγῆς, πνεῦμα διακονίας καί ὄχι πνεῦμα ἐξουσίας καί ἐκμεταλλεύσεως.
Οὕτως, ὁ λόγος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἀπευθύνεται καί θά συνεχίσῃ καί κατά τόν αἰῶνα τοῦτον νά ἀπευθύνεται πρός ὅλους. Πρός τούς ὁμοδόξους καί τούς ἑτεροδόξους, τούς ὁμοθρήσκους καί ἑτεροθρήσκους καί ἀθρήσκους, πρός πάντα ἄνθρωπον ἐνδιαφερόμενον νά ἀκούσῃ ὅσα ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ ἔχει ἐν ἀληθείᾳ ἀποκαλύψει.
Αὐτός ὁ λόγος τῆς ἀληθείας ἔχει τήν δύναμιν, ἐάν γίνῃ ἀποδεκτός, νά ἀλλάξῃ μέ τήν χάριν τοῦ Θεοῦ, τόν βίον τῶν κοινωνιῶν καί νά βελτιώσῃ τήν ζωήν εἰς τόν πλανήτην μας. Βεβαίως οἱ σκεπτικισταί θά ἀντείπουν ὅτι τοῦτο δέν εἶναι εὐχερές, ἀλλ᾿ ἡ σημερινή πραγματικότης τῆς Εὐρώπης ἀποδεικνύει ὅτι ὅλα τά πολιτιστικά καί ἰδίως τά κοινωνικά ἐπιτεύγματα αὐτῆς εἶναι ἀπόρροια τῶν χριστιανικῶν διδασκαλιῶν. Αὐτή αὕτη ἡ Ἕνωσις τῶν Εὐρωπαϊκῶν Λαῶν, ἡ ἀνύψωσις τῆς θέσεως τῆς γυναικός, τά ἀνθρώπινα δικαιώματα, ἡ φιλανθρωπία, τό κράτος προνοίας, ἡ ἰσότης τῶν ἀνθρώπων, ἡ ἀνεξιθρησκεία καί πλεῖστα ἄλλα ἐμπνέονται ὑπό χριστιανικῶν ἀντιλήψεων.
Ἴδωμεν ἀναλυτικώτερον θέματά τινα ἐπί τῶν ὁποίων τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἔχει ἀρθρώσει καί θά συνεχίσῃ νά ἐκφράζῃ τόν λόγον τῆς ἀληθείας:
Α.- Διορθοδόξως
1. Παρακολουθεῖ καί θά παρακολουθῇ τήν ἑνότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί θά ἐργάζεται ὑπέρ αὐτῆς ὁσάκις βλέπει αὐτήν κινδυνεύουσαν.
2. Συντονίζει τάς ἐνεργείας καί τήν συνεργασίαν τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ἐπί θεμάτων κοινοῦ ἐνδιαφέροντος, ὡς εἶναι οἱ θεολογικοί διάλογοι μετά τῶν ἑτεροδόξων καί ἄλλα παρεμφερῆ θέματα.
3. Μεριμνᾷ διά τήν διαφύλαξιν τῆς γνησίας ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως τόσον εἰς τήν λειτουργικήν ὅσον καί εἰς τήν κανονικήν ζωήν τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν. Πρός τόν σκοπόν τοῦτον συνεχής καί ἐπίπονος εἶναι καί θά ἐξακολουθήσῃ νά εἶναι ἡ μέριμνα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί διά τήν διατήρησιν τῆς κανονικῆς τάξεως τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, διότι οἱαδήποτε μεταβολή τῶν ἀπό αἰώνων ἰσχυόντων εἶναι δυνατόν νά ἐπιφέρῃ ἀπροβλέπτους διαταράξεις τῆς εἰρήνης τῶν Ἐκκλησιῶν.
4. Ἐφιστᾷ τήν προσοχήν τῶν χριστιανῶν καί ἰδίᾳ τῶν μοναχῶν διά τήν ἀποφυγήν τῆς ἐκκοσμικεύσεως τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἐκκοσμίκευσις εἶναι ἡ ἀπολυτοποίησις τῆς ἱστορικῆς πραγματικότητος καί ὁ ἐγκλωβισμός τοῦ ἀνθρώπου εἰς αὐτήν, χωρίς ἐλπίδα καί ὅραμα ὑπερβάσεως καί σωτηρίας.
5. Βιώνει τό μυστήριον τοῦ Σταυροῦ, τῆς Ἀναστάσεως καί τῆς Σωτηρίας καί καλεῖ ὅλους τούς ἀνθρώπους νά γίνουν μέτοχοι τοῦ βιώματος αὐτοῦ.
6. Δι᾿ ὅλα αὐτά προσπαθεῖ νά διατηρῇ ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ πίστει καί παραδόσει τά ἐν τῇ διασπορᾷ τέκνα του, τά ὁποῖα ἀνήκουν εἰς τήν ποιμαντικήν εὐθύνην του.
7.Ἡ παιδεία τῶν πιστῶν καί ἰδιαιτέρως τῶν κληρικῶν εἶναι θέμα τό ὁποῖον συνεχῶς καί σοβαρῶς ἀπασχολεῖ τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον. Εἶναι γνωσταί αἱ μέχρι τοῦδε ἀναποτελεσματικαί αἰτήσεις αὐτοῦ πρός ἐπαναλειτουργίαν τῆς ἱστορικῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης, διά τήν ἀποδοχήν τῶν ὁποίων ἐξαιτούμεθα τάς προσευχάς σας.
Β. Διαχριστιανικῶς
1. Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον θά συνεχίσῃ τόν συντονισμόν τῶν διαχριστιανικῶν διαλόγων. Ἄν καί ὑπάρχει μικρά μερίς ὀρθοδόξων οἱ ὁποῖοι ἀντιτίθενται πρός αὐτούς, ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι παρά τήν ὕπαρξιν ὡρισμένων δυσχερειῶν, οἱ διάλογοι εἶναι τελικῶς ὠφέλιμοι ὄχι μόνον διότι πολλοί τῶν ἑτεροδόξων ἔχουν πεισθῆ ὅτι ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία διαφυλάσσει τήν ἀλήθειαν, ἀλλά καί διότι ἡ εἰρήνη καί καταλλαγή μεταξύ τῶν διῃρημένων Χριστιανῶν ἀποτελεῖ βαθύτατον αἴτημα τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου.
2.Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον φροντίζει διά τήν ἀνάπτυξιν εἰρηνικῶν καί καλοπίστων σχέσεων μετά τῶν ἑτεροδόξων Ἐκκλησιῶν. Δέν προωθεῖ τήν ἀπροϋπόθετον ἕνωσιν μετ᾿ αὐτῶν. Κρίνει ὅμως ὅτι οἱ φέροντες τό ὄνομα τοῦ χριστιανοῦ, εἴτε ὀρθῶς πιστεύοντες εἴτε ἐσφαλμένως, εἶναι προτιμότερον νά διατηροῦν ἀγαθάς σχέσεις καί εἰρηνικήν ἐπικοινωνίαν καί διάλογον μεταξύ των, παρά νά ἔχουν ἐχθρικάς τοιαύτας καί νά ἀνταλλάσσουν διαξιφισμούς. Ἐν τῷ πλαισίῳ τούτῳ πέραν τῶν ἐπισήμων διαλόγων ἀνταλλάσσονται ἐπισκέψεις στελεχῶν καί ἁπλῶν πιστῶν, καλοῦνται οἱ μέν νά συμμετάσχουν εἰς ἐκδηλώσεις τῶν δέ, καί ἐν γένει καλλιεργεῖται τό πνεῦμα τῆς εἰρηνικῆς σχέσεως καί συνυπάρξεως.
Ἐν τῷ πλαισίῳ τούτῳ ἀναμένομεν μετ᾿ εἰλικρινοῦς χαρᾶς, ἀγάπης καί τιμῆς τήν ἐπικειμένην ἐπίσημον ἐπίσκεψιν τῆς Αὐτοῦ Ἁγιότητος τοῦ Πάπα Βενεδίκτου Ις´ εἰς τό Φανάριον, τήν ἕδραν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου.
3. Δέν εἶναι δυνατόν νά διαλεχθῶμεν ἐποικοδομητικῶς μέ ἄνθρωπον τόν ὁποῖον ἀποκλείομεν προκαταβολικῶς μέ τόν χαρακτηρισμόν τοῦ αἱρετικοῦ. Ἀκόμη καί ἄν εἶναι ἐν συνειδήσει αἱρετικός, ἡ πρώτη καί ἡ δευτέρα συζήτησις μετ᾿ αὐτοῦ πρέπει, κατά τόν Ἀπόστολον Παῦλον, νά εἶναι «νουθεσία», δηλαδή φιλική ἔκθεσις τῆς ἀληθείας καί ὄχι ἐπίπληξις ἤ καταδικαστική κρίσις. Ἐπί πλέον, εἰς ἕνα ἀλληλοσυγκρουόμενον κόσμον, ὁ ὁποῖος παρά τάς συγκρούσεις του, τάς πολλάκις αἱματηράς, προσπαθεῖ νά εὕρῃ τρόπους εἰρηνικῶν διαλόγων καί καταλλαγῆς, οἱ χριστιανοί ὀφείλουν νά δίδουν τό παράδειγμα τῆς διαλλακτικότητος, τῆς ὑπομονῆς καί τῆς εἰρηνικῆς διαθέσεως κατά τήν μαρτυρίαν τῆς ἀληθείας, τήν ὁποίαν οἱ ἄλλοι ἀναζητοῦν.
Γ.- Διαθρησκειακῶς
Προέχει ἡ εἰρηνική συνύπαρξις μεταξύ τῶν πιστῶν τῶν διαφόρων θρησκειῶν. Δέν εἶναι ἐπιτρεπτόν νά καλλιεργῆται ὁ θρησκευτικός φανατισμός, ὁ ὁποῖος τόσα δεινά ἐπεσώρευσεν εἰς τήν ἀνθρωπότητα. Δέν εἴμεθα ὑποχρεωμένοι νά ἀποδεχθῶμεν τήν ἀλήθειαν τῆς ἄλλης θρησκείας διά νά ζήσωμεν εἰρηνικῶς μετά τῶν ἀκολουθούντων αὐτήν.
Ὅλοι ἔχομεν κάποιαν γνωριμίαν μέ πρόσωπα τά ὁποῖα πρεσβεύουν θρησκείαν διαφορετικήν ἀπό τήν ἰδικήν μας καί ἡ διαφορά τῆς θρησκείας δέν ἐμποδίζει τήν εἰρηνικήν συνεργασίαν μας. Δέν εἶναι ἐπιτρεπτόν νά προβλέπεται ὑπό σπουδαίων συγγραφέων ὡς ἐπικειμένη ἡ πολεμική σύγκρουσις τῶν θρησκευτικῶν πολιτισμῶν καί ἡμεῖς νά ἀδιαφοροῦμεν διά τήν ἐπερχομένην αἱματοχυσίαν. Ὀφείλομεν ἡμεῖς οἱ ἐπί κεφαλῆς τῶν διαφόρων θρησκειῶν νά διακηρύξωμεν ὅτι δέν εἶναι θρησκευτικόν καθῆκον ἡ πολεμική σύγκρουσις, ὅτι ὑπάρχουν εἰρηνικοί τρόποι ἐπιλύσεως τῶν διανθρωπίνων διαφορῶν καί ὅτι οἱ τά ἀντίθετα ὑποστηρίζοντες δέν ἐκφράζουν τό γνήσιον θέλημα τοῦ Θεοῦ.
Ἐν ὄψει τούτων διωργανώσαμεν ἐν συνεργασίᾳ μετ᾿ ἄλλων σειράν ὅλην Διαθρησκειακῶν Συνεδρίων μεταξύ κορυφαίων ἐκπροσώπων τῶν τριῶν μονοθεϊστικῶν θρησκειῶν, κατά τά ὁποῖα συνεζητήθησαν θέματα ἀλληλογνωριμίας καί εἰρηνικῆς συνεργασίας μεταξύ αὐτῶν, πρός ἀντιμετώπισιν τῶν πανανθρωπίνων προβλημάτων καί συμβολήν εἰς τήν ἀπαλλαγήν τῶν ἀνθρώπων ἀπό τό πνεῦμα τῆς βίας καί τοῦ φανατισμοῦ. Δυνάμεθα νά βεβαιώσωμεν ὅτι τά ἀποτελέσματα ὑπῆρξαν θετικά, παρά τάς συνεχιζομένας συγκρούσεις. Διά τῆς ὁμοφώνως ὑπογραφείσης, ἐπί παραδείγματι διακηρύξεως τοῦ Βοσπόρου διεκηρύχθη ὅτι κάθε ἔγκλημα ἐν ὀνόματι τῆς θρησκείας εἶναι ἔγκλημα κατά τῆς θρησκείας. Ἡ ἠθική σημασία τοῦ γεγονότος καί ἡ καταλυτική μακροχρονίως ἐπίδρασις αὐτοῦ εἶναι ἀναμφισβήτητος, καίτοι αἱ διαθρησκειακαί ἀντιθέσεις εἶναι τόσον βαθέως ἐρριζωμέναι, ὥστε δέν εἶναι ἐφικτόν νά ἐκριζωθοῦν βραχυχρονίως.
Ἡμεῖς, συνεχίζοντες τήν προσπάθειαν ἄρσεως τῶν διαθρησκειακῶν ἐντάσεων καί καχυποψιῶν, ἔχομεν ἐπισκεφθῆ προσωπικῶς πολλάς μουσουλμανικάς καί μή χώρας καί ἔχομεν ἀναπτύξει μετά τῶν ἐν αὐταῖς θρησκευτικῶν καί πολιτικῶν ἡγετῶν φιλικάς σχέσεις, πρός ἀπόδειξιν τοῦ ὅτι εἶναι ἐφικτή ἡ ἐπιθυμητή εἰρηνική συνεργασία τῶν πιστῶν τῶν διαφόρων θρησκειῶν ἰδίως πρός ἐμπέδωσιν τῆς διεθνοῦς εἰρήνης. Αἱ ἐπισκέψεις μας πρός τούς Ἡγέτας Μουαμάρ Καντάφι καί Φιντέλ Κάστρο καί πρός τά κράτη Ἰράν, Ἀζερμπαϊτζάν, Κατάρ, Μπαχρέϊν καί Καζαχστάν εἶναι μερικαί ἐξ αὐτῶν.
Ὁ διάλογος λοιπόν γίνεται διά τήν εἰρήνην καί τήν συνύπαρξιν. Αἱ συνθῆκαι δέν εἶναι ὥριμοι δι᾿ ἕνα Θεολογικόν Διάλογον μεταξύ τῶν ἐκπροσώπων τῶν διαφόρων θρησκειῶν. Ἐμμέσως ὅμως κατά τούς προαναφερθέντας διαλόγους διευρύνεται ἡ γνωριμία τοῦ περιεχομένου τῆς μιᾶς θρησκείας ὑπό τῶν μελῶν τῆς ἄλλης. Παρ᾿ ὅλον δέ ὅτι ὁ ἀριθμός τῶν μετεχόντων εἰς τά Συνέδρια εἶναι σχετικῶς μικρός, αἱ ἀντανακλαστικαί ἐπιδράσεις τῶν ἐν λόγῳ Συνεδρίων εἶναι ἀσφαλῶς εὐρύτεραι, ἄν καί ὁπωσδήποτε ὄχι τόσον ὅσον εἶναι ἐπιθυμητόν.
Ὁ διάλογος διά τήν πίστιν ἐπί τοῦ παρόντος δύναται νά διεξάγεται μόνον ἰδιωτικῶς καί μεμονωμένως ὅπου ὑπάρχει ἐνδιαφέρον καί ὡριμότης. Ἡ ἰδική μας μαρτυρία εἶναι μαρτυρία τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ καί τῆς ἐπιθυμίας Αὐτοῦ διά τήν εἰρήνην εἰς τόν κόσμον.
Ἐπισήμανσις κοινῶν σημείων κατά τούς Διαθρησκειακούς Διαλόγους γίνεται ὄχι διά ἀποδοχήν μιᾶς πανθρησκείας, ἀποτελουμένης ἀπό τά κοινά στοιχεῖα ὅλων τῶν θρησκειῶν, ἀλλά διά τήν διευκόλυνσιν τοῦ διαθρησκειακοῦ διαλόγου, τοῦ ἀποβλέποντος εἰς τήν εἰρηνικήν συνύπαρξιν τῶν ἑτεροθρήσκων λαῶν καί πολιτισμῶν.
Δ.-Περιβάλλον
Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἀντιμετωπίζει τό θέμα τῆς προστασίας τοῦ περιβάλλοντος κυρίως ὡς θεολογικόν καί, ἀπό ἀπόψεως Ὀρθοδόξου, εὐχαριστιακόν καί ἠθικόν πρόβλημα μέ πρακτικάς ἐπιπτώσεις διά τήν ζωήν τοῦ ἀνθρώπου. Βλέπει τάς συνεπείας τῶν ἐπιβλαβῶν διά τό περιβάλλον ἐνεργειῶν τοῦ ἀνθρώπου ως ἄκρως επικινδύνους δι’ αὐτήν την ὑπαρξιν καί τήν ζωήν τοῦ πλανήτου μας καί ὄχι μόνον ὡς ἀπειλήν διά τό φυσικόν κάλλος τῆς δημιουργίας, τήν ὁποίαν ὁ Θεός ἔπλασε «καλήν λίαν» καί ἐτοποθέτησεν τόν ἄνθρωπον ὡς κορωνίδα αὐτῆς μέ τήν ἐντολήν τοῦ «ἐργάζεσθαι καί φυλάσσειν αὐτήν».
Καί ναί μέν ἔδωσεν εἰς τόν ἄνθρωπον τήν ἐντολήν νά κατακυριεύσῃ τῆς γῆς καί νά ἀπολαμβάνῃ τούς καρπούς αὐτῆς, ἀλλά τοῦτο χωρίς τήν καταστροφήν τῆς ἐμβεβλημένης εἰς τήν φύσιν δυνάμεως τῆς κατ᾿ ἔτος ἤ κατ᾿ ἄλλας περιόδους ἀναγεννήσεως καί ἐκ νέου καρποφορίας. Ἡ φύσις, λοιπόν, ἐτάχθη εἰς ὑπηρεσίαν τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά καί ὁ ἄνθρωπος ὀφείλει νά συντηρῇ τήν φύσιν εἰς καλήν κατάστασιν.
Εἶναι αὐτονόητον, ὅτι εἶναι κατακριτέος ὁ ἄνθρωπος καί γενικώτερον ἡ ἀνθρωπίνη κοινωνία, ἡ ὁποία ἐκμεταλλεύεται τόσον ἐξαντλητικῶς καί πλεονεκτικῶς τούς φυσικούς πόρους, ὥστε νά καταστρέφῃ τήν ἐγγενῆ ἱκανότητα αὐτῶν πρός ἀναγέννησιν καί νέαν καρποφορίαν. Συνεπῶς, ἀξιοκατάκριτος εἶναι ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος βλάπτει ἤ καταστρέφει τήν φυσικήν τάξιν καί ἰσορροπίαν δι᾿ ἐπεμβάσεων ἐπιδιωκουσῶν διαφόρους ἄλλους σκοπούς, ὡς εἶναι ἡ οἰκονομική ἀνάπτυξις καί ἡ καταναλωτική ὑπερβολή.
Πρός παρεμπόδισιν αὐτῶν τῶν βλαπτικῶν ἐνεργειῶν, αἱ ὁποῖαι πλήττουν ὅλην τήν ἀνθρωπότητα, δύνανται καί πρέπει νά ληφθοῦν μέτρα, ἀλλά διά νά κινηθῇ ἡ σχετική διαδικασία πρέπει νά ἀφυπνισθοῦν αἱ συνειδήσεις.
Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον δέν ἔχει τά μέσα λήψεως τῶν ἀναγκαίων μέτρων. Ἔχει ὅμως τήν δυνατότητα νά ἀπευθυνθῇ πρός τάς συνειδήσεις τῶν ἀνθρώπων, ἔργον τό ὁποῖον ἐναρμονίζεται καλύτερον πρός τήν πνευματικήν φύσιν τῆς ἀποστολῆς του, διό καί ἐργάζεται πρός τήν κατεύθυνσιν τῆς εὐαισθητοποιήσεως τῶν συνειδήσεων. Ἡ εὐαισθητοποιημένη συνείδησις θά δράσῃ εἴτε ἀτομικῶς, ἐπιβάλλουσα εἰς τό ἄτομον δι᾿ ἐσωτερικῆς ὑποδείξεως τήν ἀποφυγήν τῶν ἐπιβλαβῶν διά τό περιβάλλον ἐνεργειῶν, εἴτε νομοθετικῶς, ἐάν ὁ φορεύς τῆς συνειδήσεως αὐτῆς κατέχῃ τήν ἀνάλογον θέσιν.
Πρός ἐπίτευξιν τοῦ στόχου αὐτοῦ, τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον κατά τό ἔτος 1989 ἀνεκήρυξε τήν 1ην Σεπτεμβρίου ἑκάστου ἔτους ὡς ἡμέραν προσευχῆς διά τό περιβάλλον. Ἡ ἀπόφασις αὐτή υἱοθετήθη ὑπό συνόλου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί ὑπό πολλῶν δυτικῶν Ἐκκλησιῶν.
Πρός τοῦτο τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἔχει ὀργανώσει μέχρι τοῦδε ἕξ διεθνῆ συμπόσια ἐπί οἰκολογικῶν καί περιβαλλοντικῶν θεμάτων, ὑπό τήν αἰγίδα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου καί ἐξεχουσῶν προσωπικοτήτων ὡς ὁ Πρίγκηψ Φίλιππος, Δούξ τοῦ Ἐδιμβούργου, καί οἱ Πρόεδροι τῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως κ. Σαντέρ καί Πρόντι καί ὁ Γενικός Γραμματέας τοῦ ΟΗΕ κ. Κόφι Ἀνάν ἐπί τοῦ γενικοῦ θέματος «Θρησκεία-Ἐπιστήμη-Περιβάλλον». Κατά τά συμπόσια αὐτά, εἰς τά ὁποῖα μετέσχον διαπρεπεῖς ἐκπρόσωποι τῆς θρησκείας καί τῆς ἐπιστήμης, περιεπλεύσαμεν τό Αἰγαῖον, τήν Μαύρην Θάλασσαν, τήν Ἀδριατικήν, τήν Βαλτικήν καί τούς ποταμούς Δούναβιν καί Ἀμαζόνιον. Τά συμπόσια ταῦτα εἶχον εὐρεῖαν διεθνῆ ἀπήχησιν, ἐλπίζεται δέ ὅτι αἱ ἐπιστημονικαί εἰσηγήσεις καί τά συμπεράσματα αὐτῶν θά συντελέσουν εἰς τήν λῆψιν τῶν ἀναγκαίων μέτρων διά τήν διάσωσιν τῶν ἐν λόγῳ ὑδατίνων ὄγκων ἀπό τήν ἐπαπειλουμένην καταστροφήν των. Ἤδη προετοιμάζεται, τό ἑπόμενον τοιοῦτον Συμπόσιον, τό ὁποῖον θά πραγματοποιηθῇ κατά τό προσεχές ἔτος σύν Θεῷ εἰς τήν Ἀρκτικήν, χῶρον ἐξαιρετικῆς κρισιμότητος δι᾿ ὅλην τήν ὑδρόγειον.
Οἱ κίνδυνοι ὅμως διά τό περιβάλλον δέν ἀπεσοβήθησαν. Ἡ βιομηχανική ἀνάπτυξις καί ἡ ἐκπομπή ρύπων, ἡ αὔξησις τῆς θερμοκρασίας τῆς γῆς καί τό φαινόμενον τοῦ θερμοκηπίου, ἡ τρύπα τοῦ ὄζοντος καί ἡ αὔξησις τῶν φυσικῶν καί τεχνητῶν ἀκτινοβολιῶν, αἱ πυρηνικαί δοκιμαί καί οἱ ἐνδεχόμενοι κίνδυνοι ἐκ τῶν ἀτομικῶν ἀντιδραστήρων, ἡ συσσώρευσις δηλητηριωδῶν ἀποβλήτων καί φυτοφαρμάκων εἰς τήν διατροφικήν ἁλυσίδα, ἡ ἀποψίλωσις τῶν δασωμένων περιοχῶν καί ἡ ἐρημοποίησις πολλῶν ἐκτάσεων, μέ ἀποτέλεσμα τά κατ᾿ ἔτος ἐπαναλαμβανόμενα ἀκραῖα κλιματολογικά φαινόμενα μέ τάς τεραστίας καταστροφάς ὑλικῶν ἀγαθῶν καί ἀνθρωπίνων ζωῶν, τάς ὁποίας προκαλοῦν, μαρτυροῦν ὅτι χρειάζεται νά συνεχισθῇ καί νά ἐνταθῇ ἡ προσπάθειά μας διά τήν προστασίαν τοῦ περιβάλλοντος, ἤτοι αὐτοῦ τούτου τοῦ χώρου τῆς ζωῆς μας.
Ἀγαπητοί παρόντες,
Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον θά συνεχίσῃ τήν πνευματικήν αὐτοῦ ἀποστολήν, ὡς διεγράφη αὕτη ἀνωτέρω, καί κατά τόν νέον τοῦτον αἰῶνα μέ τάς ἀσθενεῖς αὐτοῦ δυνάμεις, βέβαιον ὅτι διά τοῦ τρόπου τούτου ἐκπληρώνει τήν ἐν τῷ κόσμῳ καί τῇ ἱστορίᾳ εὐθύνην καί ὀφειλήν αὐτοῦ.
Παρακαλοῦμεν, εὔχεσθε νά μᾶς ἐνδυναμώνῃ ὁ Θεός εἰς τήν ἐκπλήρωσιν τοῦ χρέους τούτου.
Σᾶς εὐχαριστοῦμεν διά τήν προσοχήν σας καί τήν ἀγάπην σας καί ἐπικαλούμεθα ἐφ᾿ ὑμᾶς πάντας τήν Χάριν καί τό πλούσιον Ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Γένοιτο.