Βρισκόμαστε καὶ πάλι στὸν Βόσπορο. Συνεχίζοντας μιὰν ἀνοδικὴ πορεία, ἀμέσως μετὰ τὸ Νηχώρι, ὅπου σταματᾶ ἡ δικαιοδοσία τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κωνσταντινουπόλεως, συναντοῦμε τὶς περιοχὲς ποὺ ὑπάγονται στὴν Μητρόπολη Δέρκων, ἡ ὁποία ἐκτείνεται ἀπὸ τὴν Προποντίδα καὶ τὸν Βόσπορο ἕως τὸ ἐσωτερικὸ τῆς ἀνατολικῆς Θράκης. Παλιά, ἡ ἕδρα τῆς Μητροπόλεως ἦταν στὶς Μαυροθαλασσίτικες ἀκτές, στοὺς Δέρκους, ἀργότερα ὅμως μεταφέρθηκε στὰ Θεραπειά.
«Ἐὰν Φαρμακεῖον σημαίνει, κατὰ τὸ ἀρχαῖον ἑλληνικὸν ἰδίωμα, ἰατρεῖον», γράφει ὁ Σκαρλᾶτος Βυζάντιος, «τὰ Θεραπεῖα εἶναι ἀληθῶς Φαρμακεῖον, φερώνυμον καὶ ἀδάπανον». Εἰδυλλιακὸ τοπίο, μὲ θηριώδη δέντρα νὰ σκιάζουν τὰ πάντα, δέντρα ποὺ ψιθυρίζουν στὸ πέρασμα τῆς θαλάσσιας αὔρας, ἦταν φυσικὸ νὰ ἐπιλεγῇ ἀπὸ τὴν Κωνσταντινουπολίτικη ἄρχουσα τάξη ὡς θέρετρο.
Τὰ Θεραπειὰ ἦσαν γνωστὰ παλιὰ ὡς τὸ «θερινὸ Φανάρι». Μουρούζηδες καὶ Ὑψηλαντηδες ἐδῶ εἶχαν τὰ ἐξοχικά τους, κι᾽ ἐδῶ παραθερίζει σήμερα ὁ Πρόεδρος τῆς Τουρκικῆς Δημοκρατίας.
Τὴν ἐκκλησία τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς ἔχτισε, τὸ 1860, ἡ χήρα τοῦ τελευταίου τῆς μεγάλης γενιᾶς τῶν Μαυρογένηδων. Φαίνεται πὼς τὰ ἀντιτιθέμενα συμφέροντα τοῦ ἄνδρα της πρὸς ἐκεῖνα ἑνὸς πολὺ πλουσίου Ἀρμένη, τὸν εἶχαν ὠθήσει νὰ τὸν διαβάλει στὸν σουλτάνο, μὲ ἀποτέλεσμα ὁ Ἀρμένης νὰ θανατωθῇ. Ὡστόσο, στὸ παιχνίδι τῆς ἐξουσίας ἀσφάλεια δὲν ὑπάρχει καὶ ὁ Μαυρογένης ἀργότερα, ὅταν ἔπεσε σὲ δυσμένεια, καρατομήθηκε καὶ αὐτός. Γιὰ νὰ ἐξαγοράσῃ τὸ φοβερὸ κρῖμα τοῦ ἄνδρα της, ἡ γυναίκα του, ποὺ τὴν βασάνιζαν τρομακτικὰ ὄνειρα, ἔχτισε τὸν ναὸ κοντὰ στὸ ἁγίασμα τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς.
Στὸ ἐκκλησιαστικὸ συγκρότημα, μπαίνει κανεὶς ἀπὸ μιὰ τεράστια σιδερένια αὐλόθυρα. Δεξιά του, στοὺς τοίχους τοῦ ἐπιτύμβιου μνημείου του Θ. Μπαλτατζῆ, ὑπάρχουν ἐντοιχισμένα ἀνάγλυφα καὶ βυζαντινὰ κιονόκρανα. Γύρω ἀπὸ τὴν ἐκκλησία, ἀρχίζοντας ἀπὸ τὸ νοτιοδυτικὸ ἄκρο καὶ συνεχίζοντας ὡς τὸ βορειοανατολικό, τάφοι καὶ μαυσωλεῖα. Ἐδῶ ἀναπαύονται ὁ Μέγας Λογοθέτης Σταυράκης Ἀριστάρχης καὶ ὁ Παῦλος Γ. Βεγλερῆς, ὁ Τρωάδος Νεόφυτος καὶ ἡ Ῥωξάνδρα καὶ ἡ Σμαράγδα Μαυρογένους, Ψυχάρηδες, Καραΐτηδες καὶ μέλη τῶν ἡγεμονικῶν οἰκογενειῶν τῶν Μαυροκορδάτων καὶ τῶν Μπαλτατζήδων.
Ὁ ναός, τὸ μέγεθος τοῦ ὁποίου ἐντυπωσιάζει, ἂν σκεφθεῖ κανεὶς ὅτι ἐκεῖ ἐκκλησιαζόταν μόνο μία μικρὴ παραθεριστικὴ κοινότητα, εἶναι ἁγιορείτικου ρυθμοῦ, βασιλικὴ μετὰ τρούλου, μὲ χοροὺς στὴ βόρεια καὶ νότια πλευρά της. Ἀπέναντι ἀπὸ τὸν θρόνο τοῦ Μητροπολίτη, ἐντυπωσιακός, ἂν καὶ λίγο μικρότερος, ὁ θρόνος τοῦ Ἡγεμόνος. Στὰ ἀριστερὰ τοῦ ὡραίου τέμπλου εἶναι ἐντοιχισμένη ἡ καρδιὰ τοῦ μεγάλου εὐεργέτη Γ. Ζαρίφη.
Τὸ κτίσμα τοῦ ἁγιάσματος εἶναι θολωτὸ καὶ ἔχει μετονομασθεῖ. Παλιὰ ἦταν τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς καὶ γιόρταζε τῆς Διακαινησίμου, γι᾽ αὐτὸ καὶ ὑπάρχουν δύο εἰκόνες, μία τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς καὶ μία τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, καθὼς καὶ ἕνας μαρμάρινος ἀνάγλυφος σταυρός.
Ἰσμήνη Καπάνταη
Ἐκκλησίες στὴν Κωνσταντινούπολη
Νικόλαος Γκίνης – Κωνσταντῖνος Στράτος