Τὸν πατριάρχην Μηνᾶν αἰγύπτιον τὴν πατρίδα, ἐξ ἐπιφανῶν καταγομένου, ἄνδρα πεπαιδευμένον τὴν ἔσω κυρίως καὶ τὴν θύραθεν παίδευσιν ἐχειροτόνησεν ὁ πάπας Ἀγαπητός, «ὃ μή ποτε γέγονε» λέγει ὁ Νικηφόρος Κάλλιστος· φαίνεται δ᾽ ὅμως ὅτι μετ᾽ οὐ πολὺ ἀπέδωκε καὶ ὁ Μηνᾶς τῇ τῆς Ῥώμης ἐκκλησίᾳ τὰ χειροτονητήρια, χειροτονήσας τὸν τοῦ Ἀγαπητοῦ διάδοχον Ἀγάθωνα.
Ὁ νέος πατριάρχης ἦν ἐξ Ἀλεξανδρείας, πρεσβύτερος ἐν Κωνσταντινουπόλει καὶ διευθυντὴς τοῦ μεγάλου ἐκείνου νοσοκομείου, ὅπερ ἔκειτο μεταξὺ τῆς Ἁγίας Σοφίας καὶ τοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας Εἰρήνης. Νομίζω ὅτι ὁ Μηνᾶς ἐγκαθιδρυθεὶς κατὰ τὸν πρὸ τελευταῖον μῆνα τοῦ 335, ἀπεβίωσε κατὰ Αὔγουστον τοῦ 552.
Ἡ διαφορὰ τοῦ πατριάρχου Μηνᾶ πρὸς τὸν πάπαν Ῥώμης Βιγίλιόν ἐστιν ἀντικείμενον τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας, οὐχὶ δὲ καταλόγου βιογραφικοῦ, προτιθεμένου νὰ καταστήσῃ γνωστὴν εἰς τοὺς ὀρθοδόξους τὴν σειράν, τὴν χρονολογίαν καὶ τὰς κυριωτέρας πράξεις τῶν πατριαρχῶν τῆς νέας Ῥώμης. Περὶ τοῦ πατριάρχου Μηνᾶ ἀρκεῖ νὰ γινώσκωμεν ὅτι προήδρευσε τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει συνόδου τοῦ 536, ἥτις ἐξ ἐπισκόπων πεντήκοντα δύο καὶ σχεδὸν ἰσαρίθμων μοναχῶν συγκειμένη, κατεδίκασε τὸν πρώην Κωνσταντινουπόλεως Ἄνθιμον, τὸν πρώην Ἀντιοχείας Σεβῆρον, τὸν Ἀπαμείας Πέτρον καὶ τὸν μοναχὸν Ζοώραν καὶ τοὺς ὀπαδοὺς αὐτῶν τε καὶ τῶν αἱρεσιαρχῶν Εὐτυχοῦς καὶ Νεστορίου.
Καθῆκόν ἐστι νὰ μνησθῶμεν καὶ τῆς ἐν τῇ πόλει ταύτῃ συνόδου τοῦ 543, ἥτις ἐνέκρινε τὸ τοῦ Μ. Ἰουστινιανοῦ «Ἴδικτον» κατὰ τῶν πεπλανημένων διδασκαλιῶν τοῦ Ὠριγένους, καὶ τῆς τοῦ 546. Θεόδωρος ὁ ἐπονομαζόμενος Ἀσκιδᾶς ὁ τῆς Καισαρείας Καππαδοκίας ἀρχιεπίσκοπος, ἀποδοκιμάζων τὴν καταδίκην τοῦ Ὠριγένους, προέβαλεν εἰς μέσον νὰ καταδικασθῶσι καὶ τὰ τρία κεφάλαια, συγγράμματά τινα Θεοδώρου τοῦ ἐπισκόπου Μοψουεστίας, Ἴβα ἐπισκόπου Ἐδέσσης καὶ τοῦ σοφοῦ Θεοδωρήτου ἐπισκόπου Κύρου· ὁ Ἰουστινιανός, παραπειθόμενος ὑπὸ τοῦ Θεοδώρου προσεκάλεσε τὸν πάπαν Ῥώμης Βιγίλιον εἰς Κωνσταντινούπολιν· ἀλλ᾽ ἡ σύνοδος ἄνευ ἀποτελέσματος ἀποσυνετέθη.
Τετάρτη τις σύνοδος ἐν τῇ πρωτευούσῃ τοῦ κράτους τῷ 550 ἢ μᾶλλον τῷ 548 συγκροτηθεῖσα, καὶ κατὰ τὸ πλεῖστον ἐκ λατίνων ἐπισκόπων συγκειμένη, κατεδίκασε τὸν Καισαρείας Θεόδωρον εἰς καθαίρεσιν, ἔκοψε δὲ πᾶσαν ἐκκλησιαστικὴν κοινωνίαν πρὸς τὸν Μηνᾶν καὶ τοὺς ὀπαδοὺς τοῦ Θεοδώρου. Ὁ λαμπρὸς Μηνᾶς ἀπέδωκε τὰ ἴσα τῷ πάπᾳ Βιγιλίῳ ὅστις ὑπὸ τὴν ὀργὴν τοῦ αὐτοκράτορος πεσών, οὐ μόνον ἠναγκάσθη νὰ συμφωνήσῃ μεντ᾽ αὐτοῦ, ἀλλὰ συνεφιλιώθη καὶ μετὰ τοῦ Μηνᾶ, μεσιτευσάσης πρὸς τοῦτο τῆς βασιλίδος Θεοδώρας. Ταῦτα δὲ συνέβησαν ὅτε καὶ τὰ ἐγκαίνια τοῦ ναοῦ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων ἐγίνοντο, καθὰ λέγει Κάλλιστος ὁ Ξανθόπουλος ἐνῷ ὁ Θεοφάνης ἀναγράφει τὰ γεγονότα εἰς τὸ εἰκοστὸν πρῶτον ἔτος Ἰουστινιανοῦ, 548, τὴν δὲ συνδιαλλαγὴν Μηνᾶ καὶ Βιγιλίου τῇ 29ῃ Ἰουνίου.
Ὁ πατριάρχης Μηνᾶς ἐτέλεσε τὰ ἐγκαίνια τοῦ ναοῦ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων τῇ 28ῃ Ἰουλίου 550, «καὶ διῆλθεν ὁ ἐπίσκοπος Μηνᾶς μετὰ τῶν αὐτῶν ἁγίων λειψάνων (Ἀνδρέου, Λουκᾶ καὶ Τιμοθέου), καθήμενος ἐν ὀχήματι βασιλικῷ» γράφει ὁ Μαλαλᾶς ὁ αὐτὸς Μηνᾶς ἐτέλεσε καὶ τὰ ἐγκαίνια τῆς Ἁγίας Σοφίας τῇ 22ᾳ Δεκεμβρίου 538 καὶ πρὸ ἑνὸς ἐνιαυτοῦ, τῇ 27ῃ Δεκεμβρίου 537 τὰ «πρότερα ἐγκαίνια».
Κατὰ Σεπτέμβριον δὲ τοῦ 551 Μηνᾶς ὁ Κωνσταντινουπόλεως καὶ Ἀπολινάριος ὁ πατριάρχης Ἀλεξανδρείας προεξῆρχον τῶν ἐγκαινίων τοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας Εἰρήνης ἐν Γαλατᾷ «καὶ ἐξῆλθον τὰ ἅγια λείψανα ἐκ τῆς μεγάλης ἐκκλησίας (νοεῖ ὁ Θεοφάνης τὴν Ἁγίαν Σοφίαν) μετὰ καὶ τῶν δύο πατριαρχῶν Μηνᾶ τοῦ Κωνσταντινουπόλεως καὶ Ἀπολιναρίου τοῦ πάπα Ἀλεξανδρείας· καὶ ἐκάθησαν ἀμφότεροι ἐν τῷ βασιλικῷ ὀχήματι, κατέχοντες ἐν τοῖς γόνασιν αὐτῶν τὰ τίμια λείψανα· καὶ ἦλθον ἕως τοῦ περάματος, καὶ ἐπέρασαν καὶ ὑπήντησεν αὐτοῖς ὁ βασιλεύς· καὶ ἠνέωξαν τὴν αὐτὴν ἐκκλησίαν τῆς ἁγίας μάρτυρος Εἰρήνης».
Τοῦ πατριάρχου Μηνᾶ τὴν μνήμην ἄγει ἡ ὀρθόδοξος ἀνατολικὴ Ἐκκλησία τῇ 25ῃ Αὐγούστου.
Μανουήλ Ι. Γεδεών
«Πατριαρχικοὶ πίνακες»