Βίος

Ὁ Γερμανὸς Ε´, κατὰ κόσμον Γεώργιος Καβακόπουλος, ἐγεννήθη εἰς τὴν συνοικίαν Βαλατᾶ τοῦ Φαναρίου, τῆς πόλεως ἡμῶν, τὴν 6ην Δεκεμβρίου 1835. Ὁ πατήρ του Ἀνέστης Καβακόπουλος ἧτο ἀρχιρράπτης τοῦ ὑπουργείου τῶν στρατιωτικῶν, ἡ δὲ μήτηρ του ὠνομάζετο Φωτεινή. Ἐκ γονέων ἧτο βυζάντιος καὶ θράξ.

Τὰ πρῶτα γράμματα διήκουσεν εἰς τὴν δημοτικὴν σχολὴν τοῦ Φαναρίου. Τὸ 1854, τῇ συστάσει τοῦ πατριάρχου Ἱεροσολύμων Κυρίλλου Β´, διαμένοντος ἐν τῇ πόλει ἡμῶν, ἐστάλη εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα καὶ ἐτέθη ὑπὸ τὴν προστασίαν τοῦ ἀρχιμανδρίτου Διονυσίου Κλεόπα, διευθυντοῦ τῆς θεολογικῆς σχολῆς τοῦ Σταυροῦ, εἰς τὴν ὁποίαν ἐσυνέχισε τὰς σπουδὰς αὐτοῦ. Τὸ 1856 (7 Αὐγούστου), προσκληθέντος τοῦ προστάτου αὐτοῦ ὡς καθηγητοῦ τῆς θεολογικῆς σχολῆς τοῦ πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, ὁ Γεώργιος Καβακόπουλος τὸν ἠκολούθησεν εἰς τὴν πόλιν τῆς Παλλάδος, καὶ ἐσυνέχιζε τὰς σπουδάς του εἰς γυμνάσιον τῆς πόλεως ἐκείνης. Τὸν Νοέμβριον 1857 ὁ Κλεόπας παρητήθη τῆς θέσεώς του διὰ λόγους ὑγείας, καὶ ἦλθεν εἰς τὴν πόλιν ἡμῶν (1858), ἔχων ὁμοῦ καὶ τὸν προστατευόμενόν του, ὅστις ἐφοίτησεν ἐπὶ τί διάστημα (ὀλίγους μῆνας) εἰς τὴν μεγάλην τοῦ γένους σχολήν. Ὁ Γεώργιος Καβακόπουλος, ἔχων ὡς ἐγγυητὴν τὸν Ἱεροσολύμων Κύριλλον εἰσῆλθε τὸν Σεπτέμβριον τοῦ 1858 εἰς τὴν Ἱ. Θεολογικὴν Σχολὴν τῆς Χάλκης, ἐξ ἧς ἀπεφοίτησεν ἀριστοῦχος τὸ 1863, προχειρισθεὶς εἰς διάκονον καὶ μετονομασθεὶς Γερμανός.

Τὸ ἴδιον ἔτος (1863) ὁ πατριάρχης Σωφρόνιος Γ´ διώρισε τὸν διάκονον Γερμανὸν πορτάρην τῆς Μ. Ἐκκλησίας, μετονομασθέντος τοῦ τίτλου τούτου εἰς μ. ἐκκλησιάρχην (ἐπὶ 10 μῆνας). Ὁ ἴδιος πατριάρχης προήγαγε τοῦτον εἰς μ. ἀρχιδιάκονον τὴν 22αν Αὐγούστου 1864.

Ἐπὶ τῆς πατριαρχείας Γρηγορίου Στ´ (τὸ β´), ἐξελέγη τὴν 10ην Μαρτίου 1866, ἀπὸ μ. ἀρχιδιακόνου τριακονταετὴς περίπου τὴν ἡλικίαν, μητροπολίτης Κῴου, χειροτονηθεὶς ἐν τῷ μεταξὺ πρεσβύτερος καὶ τῇ 13ῃ τοῦ ἰδίου μηνὸς ἀρχιερεὺς ὑπὸ τοῦ Νικαίας Ἰωαννικίου καὶ δύο ἑτέρων ἱεραρχῶν. Πατριαρχεύοντος Ἰωακεὶμ Β´ (τὸ β´), ἐκλήθη τὸ α´ ἀριστίνδην συνοδικὸς (Μάρτιος 1874 – Φεβρ. 1876), ἐχρημάτισε δὲ πρόεδρος τῆς κεντρικῆς ἐκπαιδευτικῆς ἐπιτροπῆς, σύμβουλος τοῦ ἱερατικοῦ ἐκπαιδευτικοῦ συλλόγου, καὶ πρόεδρος τῆς ἐφορίας τῆς κεντρικῆς ἱερατικῆς σχολῆς.

Τὴν 19ην Φεβρουαρίου 1876 μετετέθη εἰς τὴν μητρόπολιν Ῥόδου. Ἐπὶ Ἰωακεὶμ Δ´ ἐκλήθη τὸ 1886 συνοδικὸς (β´). Μετὰ τὴν ἀπὸ τοῦ θρόνου παραίτησιν Ἰωακεὶμ Δ´ (14 Νοεμβρίου 1886), ὁ Ῥόδου Γερμανός, παρὰ τὸ νεαρὸν τῆς ἡλικίας αὐτοῦ, ἐνεργὸν διεδραμάτισε ῥόλον καθ᾽ ὅλην τὴν ἐκλογικὴν περίοδον. Εἰς τὸν α´ κατάλογον τῶν ὑποψηφίων, τὸν σταλέντα εἰς τὴν ὑψηλὴν πύλην ἔλαβεν οὗτος 40 ψήφους, ἔναντι 45 τοῦ πρώην ΚΠόλεως Ἰωακεὶμ Γ´ καὶ Ἀδριανουπόλεως Διονυσίου καὶ 40 τοῦ Μυτιλήνης Κωνσταντίνου. Ἔκτοτε δὲ καθ᾽ ὅλας τὰς πατριαρχικὰς ἐκλογὰς θὰ εἶναι εἷς ἐκ τῶν ἰσχυροτέρων ὑποψηφίων, ἀλλὰ συνεχῶς θὰ διαγράφηται ὑπὸ τῆς ὑψηλῆς Πύλης. Κατὰ τὴν ἐξιστόρησιν τῶν βιογραφιῶν τῶν προγενεστέρων πατριαρχῶν ἐλέχθησαν τὰ εἰκότα περὶ τοῦ ῥόλου τοῦ Γερμανοῦ, καθ᾽ ἅπασας τὰς πατριαρχικὰς ἐκλογάς, ἐπίσης δὲ καὶ περὶ τῆς ἡγετικῆς θέσεως, ἢν κατεῖχεν εἰς τὸν κατὰ τοῦ Ἰωακειμισμοῦ ἀγῶνα.

Ἐν τῷ μεταξύ, ληξάσης τῆς συνοδικῆς θητείας τοῦ Ῥόδου Γερμανοῦ, ὁ τότε πατριάρχης (Διονύσιος Ε´) ἐκάλεσε τοῦτον συνοδικὸν (μέχρι τοῦ 1888), ὅτε, τὴν 8ην Φεβρουαρίου 1888 προήχθη εἰς τὴν γεροντικὴν μητρόπολιν Ἡρακλείας. Ὁ συνεργάτης καὶ θαυμαστὴς τοῦ Γερμανοῦ Γεώργιος Παπαδόπουλος, ἐκτὸς ἄλλων, ἀνευρίσκει εἰς τοῦτον τὰ ἑξῆς γνωρίσματα:
«Φυσιογνωμία ἀγχινουστάτη καὶ ἐπιβάλλουσα, μικρὸς τὸ δέμας, ἀλλὰ τὴν μεγίστην ἐν αὐτῷ ἐγκλείων ψυχήν, μελαγχροινός, μὲ ὀφθαλμοὺς σπινθηροβολοῦντας ἐξ εὐφυΐας, καὶ σῶμα ὀλίγον κεκυρτωμένον. Ἀνὴρ πνευματωδέστατος, στερεμνίων ἀρχῶν καὶ αἰσθημάτων γενναίων, μεγάλης πείρας, ἀκαταπoνήτου ἐνεργείας, ἀκαταβλήτου φιλοπονίας καὶ καταπληκτικῆς δραστηριότητος· σύννους φαινόμενος συνήθως καὶ σοβαρός, ἀξιοπρεπής, ὑπερηφάνου χαρακτῆρος ἀλλὰ καὶ ἀφελέστατος. Ἡ ἔκτακτος δραστηριότης αὐτοῦ εἶναι ἴση πρὸς τὴν μεγάλην αὐτοῦ σύνεσιν· οὐ μόνον ἱκανός, μεγαλοφυὴς καὶ τὰ ἤθη ἀνεπίληπτος εἶναι, ἄλλα ἔχει καὶ θέλησιν μεγάλην, ἥτις θεωρεῖται μεγαλουργὸς δύναμις, εἶναι ἀπτόητος πάντοτε καὶ ἀτάραχος, κέκτηται τόλμην ἀκάθεκτον, ἥτις τυγχάνει ἀναγκαῖον προσὸν παντὸς μεγάλου ἀνδρὸς ὁσάκις συνδυάζεται μετὰ τῆς φρονήσεως· εὐπροσήγορος, οἱ δὲ σκαιὸν καὶ ἀπότομον αὐτὸν νομίζοντες οὐδαμῶς γινώσκουσι τὸν ἄνδρα».

Τὸ γ´ ἐκλήθη ἀριστίνδην συνοδικὸς τὸ 1890, καὶ ὡς τοιοῦτος κατηύθυνεν ἐπιτυχῶς τὸ ὅλον θέμα τῶν προνομίων κατὰ τὴν β´ φάσιν αὐτοῦ. Ἔκτοτε ὑπῆρξεν ὁ σύμβουλος νοῦς καὶ μέντωρ τοΰ Διονυσίου Ε´, καθ᾽ ὅλην τὴν πατριαρχείαν αὐτοῦ. Ὁ Ἡρακλείας Γερμανὸς ἐχρημάτισε πρόεδρος τοῦ ἐ.μ. συμβουλίου, τῶν ἐθνικῶν φιλανθρωπικῶν καταστημάτων, τῆς ἐφορίας τῆς Ἱ. Θεολογικῆς Σχολῆς, τῆς ἐφορίας τῆς Μεγάλης τοῦ Γένους Σχολῆς, τῆς ΕΑ καὶ τοῦ πατριαρχικοῦ τυπογραφείου, τῆς εἰσηγητικῆς ἐπιτροπῆς, τῆς οἰκονομικῆς ἐπιτροπῆς, τῆς ἐπὶ τῶν ἀρχιερατικῶν περιουσιῶν ἐπιτροπῆς. Εἰς τὰς ἐνεργείας αὐτοῦ ὀφείλεται ἡ εἰς τὸν οἰκουμενικὸν θρόνον ἄνοδος τῶν μετέπειτα πατριαρχῶν: Νεοφύτου Η´ (1891-4) καὶ Ἀνθίμου Ζ´ (1895-7). Ἡ γ´ συνοδικὴ αὐτοῦ περίοδος ἐσυνεχίσθη καὶ ἐπὶ τῆς πατριαρχείας τοῦ Νεοφύτου, ὅστις τὸν ἐκράτησε συνοδικὸν ἀριστίνδην (27 Ὀκτ. – Ἰαν. 1894). Τὴν 8ην Ἰανουαρίου 1894 ὅμως ὁ πατριάρχης, ὑπείκων εἰς τὰς διαβολὰς τῶν συγγενῶν καὶ τῶν ἐχθρῶν τοΰ Γερμανοῦ, τὸν ἀπέλυσε τῆς συνόδου. Ὁ Γερμανὸς ὡς Ἡρακλείας ἔπεισε τὸν μέγαν εὐεργέτην τοῦ Γένους καὶ τῆς Ἐκκλησίας, φίλον του Παῦλον Στεφάνοβικ, ὅπως ἀναλάβῃ τὴν ἐξ ὁλοκλήρου ἀνοικοδόμησιν τοῦ κτιρίου τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Χάλκης (1896).

Ὁ Ἡρακλείας Γερμανός, ἕνεκα τῆς συνεχοῦς κοπώσεως καὶ τῶν πολλῶν φροντίδων ἠσθένησε δὶς σοβαρῶς, παθῶν ἐγκεφαλικὴν συμφόρησιν, α´) Τὴν 14 Μαρτίου 1894 καὶ β´) Τὴν 26 Ἰανουαρίου 1895, καὶ παρέμεινεν ἐπὶ πολὺ χρονικὸν διάστημα εἰς τὸν ἐν Μουχλίῳ οἶκον αὐτοῦ κλινήρης. Τὸν δὲ Αὔγουστον 1895, κατόπιν συνοδικῆς ἀποφάσεως καὶ ἐγκρίσεως ἀπὸ μέρους τῆς ὀθωμανικῆς πολιτείας, μετέβη εἰς τὴν Βιέννην πρὸς περίθαλψιν τῆς ὑγείας αὐτοῦ.

Τὸ δ´ ἐκλήθη συνοδικὸς ὑπὸ τοῦ πατριάρχου Ἀνθίμου Ζ´ τὸ 1896, παραμείνας μέχρι τοῦ φθινοπώρου τοῦ 1897, ὅτε καὶ ἀπεχώρησε τῆς συνόδου.

Τὴν 10ην Μαΐου 1897 μετετέθη, μὴ δυνάμενος ἢ μὴ θέλων νὰ μεταβῇ εἰς Ἡράκλειαν, εἰς τὴν μητρόπολιν Χαλκηδόνος, ἐπὶ Κωνσταντίνου Ε´, τοῦ τελευταίου οὐδέποτε ἐπικοινωνήσαντος μετὰ τοῦ Γερμανοῦ κατὰ τὴν τετραετῆ πατριαρχείαν του (1897-1901). Ὁ Σπανούδης, εἰς τὸ πολλάκις χρησιμοποιηθὲν ἐνταῦθα βασικῆς σημασίας ἔργον του, τὸ ἐκδοθὲν τὸ 1902 μετὰ τὴν εἰς τὸν θρόνον ἄνοδον τοῦ Ἰωακεὶμ Γ´ (τὸ β´, 1901-1912), λέγει τὰ ἑξῆς ἀξιοπρόσεκτα περὶ τοῦ Χαλκηδόνος Γερμανοῦ:
«Ὁ κατὰ τῶν Ἰωακειμικῶν δεκαεπταετὴς ἀγὼν δύο πρόσωπα ἔσχεν ἐξόχους αὐτοῦ παράγοντας, ἱστορικὰ πλέον καταστάντα καὶ ἀναποσπάστως συνδέσαντα τὸ ἴδιον αὐτῶν ὄνομα πρὸς τὴν μεγάλην ταύτην ἱστορικὴν παρέμβασιν. Ἀληθῶς ὁ Χαλκηδόνος (Ῥόδου – Ἡρακλείας) Γερμανὸς καὶ ὁ μακαρίτης Παῦλος Στεφάνοβικ ὑπῆρξαν οἱ μεγαλύτεροι καὶ ἰσχυρότατοι τοῦ Ἰωακειμισμοῦ πολέμιοι, αὐτοὶ μόνοι κατορθώσαντες ἐπὶ τόσα ἔτη ἀποτελεσματικῶς νὰ διεξαγάγωσι τὸν κατὰ τοῦ κοινοῦ φρονήματος ἀγῶνα. Ὁ μὲν διέθετε, καθὰ ἐλέχθη, σπάνια κεφάλαια διπλωματικῆς ἱκανότητος καὶ ἰσχυρᾶς θελήσεως, ὁ δὲ τὸ πάντοτε ἀναγκαῖον χρῆμα, τὸ ὁποῖον κατὰ τὴν συνήθειάν του ἀλογίστως διέσπειρε, καὶ τὴν ἐξ αὐτοῦ ἀκαταμάχητον ἠθικὴν ἐπιρροήν. Περὶ τῶν ἀφορμῶν, αἵτινες ἐκίνησαν τῶν δύο τούτων προσώπων τὴν καταφορὰν ἐναντίον Ἰωακείμ του Γ´ δὲν εἶναι δυνατὸν βεβαίως νὰ γίνῃ ἡ προσήκουσα μνεία· ἄλλως δὲ τὸ φρόνημα καὶ αἱ ἀρχαὶ ἑκάστου εἶναι πάντοτε σεβασταί, ἐνόσῳ δὲν ὑπερβαίνουσιν ἐν τῇ ἐκδηλώσει αὐτῶν τὰ ἐσκαμμένα. Ἄξιον ὅμως ἰδιαιτέρας μνείας ἐν τῇ περιστάσει ταύτῃ εἶναι ὅτι ὁ μητροπολίτης Χαλκηδόνος δὲν ἐγνώριζε ποσῶς τὸν Πατριάρχην Ἰωακείμ, τῶν δύο τούτων ἀνδρῶν οὐδέποτε συντυχόντων ἀλλήλοις».

O Χαλκηδόνος Γερμανὸς ἐκλήθη τo ε´ συνοδικὸς τo 1910 ὑπὸ τοῦ Ἰωακεὶμ Γ´, παραμείνας εἰς τὴν σύνοδον μέχρι τοΰ 1912, ἔτους τοῦ θανάτου τοῦ πατριάρχου. Ἀπὸ τοῦ 1910 καὶ ἑξῆς αἱ σχέσεις τῶν δύο τούτων μεγάλων ἀνδρῶν καὶ ἡγετῶν τῶν δυὸ ἀντιμαχομένων παρατάξεων, τοῦ Ἰωακειμισμοῦ καὶ τοῦ ἀντιωακειμισμού, ὑπῆρξαν ἁρμονικώτατοι καὶ προελείανον τὴν εἰς τὸν οἰκουμενικὸν θρόνον ἄνοδόν του ἀπὸ Χαλκηδόνος Γερμανοῦ. Ὡς Χαλκηδόνος ὁ Γερμανὸς ἀνήγειρεν εἰς τὴν Χαλκηδόνα τὸν μητροπολιτικὸν ναὸν τῆς Ἁγίας Τριάδος, δαπάνεις τοῦ Παύλου Στεφάνοβικ, καὶ παρθεναγωγεῖον, καὶ δι᾽ ἰδίων ἐξόδων ἠγόρασε τὸ σημερινὸν μητροπολιτικὸν μέγαρον.

Ὁ τοποτηρητὴς τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου (20 Νοεμβρίου 1912) Ἀμασείας Γερμανός, α´ τὴ τάξει τῶν συνοδικῶν ἀρχιερέων, ἀφοῦ συνεπλήρωσε τὰς ἀναλόγους διατυπώσεις, ἐκάλεσε τὸ α´ τὴν ἐκλογικὴν συνέλευσιν τὴν Δευτέραν 21ην Ἰανουαρίου 1913, ἥτις κατήρτισε τὸν κατάλογον τῶν ἐκλεξίμων ἐξ 28 ἀρχιερέων, ἐξ ὧν ἡ ὑψηλὴ πύλη διέγραψεν 7, τοὺς μητροπολίτας Θεσσαλονίκης Γεννάδιον, Κρήτης Εὐμένιον, Σμύρνης Χρυσόστομον, Μυτιλήνης Κύριλλον, Δράμας Ἀγαθάγγελον, Σάμου Κωνσταντῖνον καὶ Κασσανδρείας Εἰρηναῖον. Τοῦ Χαλκηδόνος Γερμανοῦ μὴ διαγραφέντος ἐκ τοῦ καταλόγου, ἡ ὁδὸς διηνοίγη πλέον, ὕστερον ἀπὸ τόσα ἔτη, διὰ τὸν οἰκουμενικὸν θρόνον. Ἡ ἐκλογικὴ συνέλευσις συνῆλθε τὸ β´, τὴν Δευτέραν 28 Ἰανουαρίου 1913, καὶ ἐκ τῶν 21 ἀρχιερέων κατήρτισε τὸ τριπρόσωπον ὡς ἀκολούθως: Χαλκηδόνος Γερμανὸς (47), Ἀδριανουπόλεως Πολύκαρπος (42) καὶ Ἀμασείας Γερμανός (42). Κατὰ τὴν ἐν τῷ ναῷ ψηφοφορίαν ἀνεδείχθη παμψηφεὶ πατριάρχης ὁ ἀπὸ Χαλκηδόνος Γερμανὸς Ε´.

Ὁ νέος πατριάρχης παρέμεινεν εἰς τὴν μητρόπολίν του εἰς τὴν Χαλκηδόνα. Ἡ πολιτικὴ ἐγκαθίδρυσις καὶ ἡ ἐνθρόνισίς του εἰς τὸν πατριαρχικὸν ναὸν ἔλαβον χώραν τὴν Τρίτην 5 Φεβρουαρίου 1913. Ὁ Γερμανὸς Ε´ τὴν πρωΐαν τῆς ἡμέρας ταύτης ἀνεχώρησεν ἐκ Χαλκηδόνος εἰς Δολμάβαξε διὰ τῆς αὐτοκρατορικῆς ἀτμακάτου. Μετὰ ταῦτα αἱ τελεταὶ ἐγένοντο συμφώνως πρὸς τὸ καταρτισθὲν πρόγραμμα.

Ὁ πατριάρχης ἀπὸ τοῦ θρόνου προσεφώνησε τὸν κατάλληλον τῇ περιστάσει λόγον, ὁ δὲ μ. ἱεροκήρυξ ἀρχιμανδρίτης Γρηγόριος Κωνσταντινίδης ἀνέγνω ἀπὸ τοῦ ἄμβωνος τὸν ἀντιπροσφωνητήριον.

Οὗτος ὑπῆρξεν ὁ τελευταῖος πατριάρχης ὁ λαβὼν αὐτοκρατορικὴν ἐπικύρωσιν. Ἡ πατριαρχεία του συνέπεσεν εἰς περίοδον ἀνωμαλιῶν, λόγῳ τῶν βαλκανικῶν (1912-4) καὶ μετέπειτα α´ παγκοσμίου πολέμων (1914-8). Κατὰ τὴν πατριαρχείαν του ἐξεδηλώθη ἡ γ´ φάσις τοῦ προνομιακοῦ ζητήματος (1908-1914), τὸ τέλος τῆς ὁποίας συνέπεσε μὲ τὸν α´ παγκόσμιον πόλεμον, ὅτε ἐλαμβάνοντο ὑπὸ τῆς πολιτείας ἀποφάσεις σχετικαὶ μὲ τὴν θέσιν τῆς Ἐκκλησίας.
Ὁ Γερμανὸς Ε´ ἐξελέγη πατριάρχης 73 ἐτῶν τὴν ἡλικίαν, κατάκοπος ἐκ τῆς κοπιώδους ζωῆς του καὶ φέρων τὰ στίγματα ἀσθενείας. Ὡς ἐκ τούτου, ἡ πατριαρχεία του, λόγῳ καὶ τῶν ἐξωτερικῶν περιστάσεων, ὑπῆρξεν ἤρεμος καὶ ἥσυχος. Εἰς τὸν καταρτισμὸν τῆς συνόδου ἐχρησιμοποίησε κατὰ κόρον τὸ ἀριστίνδην καὶ παρημέλει τὴν ἐφαρμογὴν τῶν γενικῶν κανονισμῶν. Ὑπὸ τῆς κεντρικῆς ἐκπαιδευτικῆς ἐπιτροπῆς ἐτέθησαν εἰς ἐφαρμογὴν διατάξεις περὶ διδακτικῶν βιβλίων καὶ διδασκάλων. Ὁ πατριάρχης ἐνδιεφέρθη ἐπιτυχῶς διὰ τὰ οἰκονομικὰ τοῦ πατριαρχείου. Ἐπὶ τῆς ἐποχῆς του κατεδικάσθη ἡ ἐν Ἀγίῳ Ὄρει ὑπὸ τῶν ῥώσσων μοναχῶν ἔρις τῶν ὀνοματολατρῶν (1913)1 καὶ ἀνεγνωρίσθη ὑπὸ τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου ἡ ἐπανίδρυσις τοῦ πατριαρχικοῦ θεσμοῦ εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τῆς Ῥωσσίας (1917).

Ἰσχυρὰ κατ᾽ αὐτοῦ ἀντίδρασις ἐξεδηλώθη ἀπὸ μέρους τῶν δὐο σωμάτων. Εὐκόλως διεμορφώθη ὁ ἀριθμὸς τῶν 14 διὰ τὴν ἐπανάληψιν τῶν κατὰ τοῦ πατριάρχου Κωνσταντίνου Ε´ ἐπισυμβάντων γεγονότων. Ἀλλὰ τὴν φορὰν ταύτην, οἱ περὶ τὸν Αἴνου Ἰωακεὶμ συσπειρωθέντες ἀρχιερεῖς καὶ μέλη τοῦ μικτοῦ συμβουλίου, ἐθεώρησαν καλὸν ὅπως ἀκολουθήσουν ἑτέραν κατεύθυνσιν, ἵνα δημιουργήσωσι κίνημα ἀποδοκιμασίας κατὰ τοῦ Γερμανοῦ ἐν αὐτῷ τῷ πατριαρχικῷ ναῷ, κατὰ τὴν διάρκειαν μνημοσύνου. Ὁ Δ. Μαυρόπουλος, πολὺ πλησίον εἰς τὰ γεγονότα, κάμνει τὴν ἑξῆς περιγραφήν:
«Ὁ Πατριάρχης Γερμανὸς καὶ ἡ Ἱ. Σύνοδος ἀπεφάσισαν, ὅπως κατὰ τὴν ἐπιμνημόσυνον ταύτην Λειτουργίαν τῆς 5 Ὀκτωβρίου 1918 λάβωσι μέρος καὶ πάντες οἱ διϊστάμενοι πρὸς τὸ Πατριαρχικὸν καθεστὼς Ἀρχιερεῖς, ὅπως παρουσιασθῇ εἰς τὸν λαὸν ἡνωμένη ἡ Ἐκκλησία ἐνώπιον ἑνὸς πενθίμου καθήκοντος. Καὶ οὕτω κατὰ τὴν Θείαν Λειτουργίαν τῆς 5 Ὀκτωβρίου ἔλαβον μέρος πάντες σχεδὸν οἱ Ἀρχιερεῖς πλὴν τῶν Μητροπολιτῶν Ἀμασείας Γερμανοῦ καὶ Δυρραχίου Ἰακώβου. Ἡ Θεία Λειτουργία διεξήγετο κατ᾽ ἀρχὰς ὁμαλῶς, ἄνευ καὶ τοῦ ἐλαχίστου θορύβου, τοῦ Ναοῦ καὶ τοῦ αὐλογήρου ἀσφυκτικώτατα πεπληρωμένου. Οὐδὲν σημεῖον ἀνησυχίας, συνεχιζομένης τῆς Λειτουργίας, προέδιδε τὴν ἐπερχομένην θύελλαν. Ὁ λαὸς παρηκολούθει τὴν Θείαν Λειτουργίαν ἐν μεγάλῃ κατανύξει. Ἰκανοποιημένοι δὲ τελείως οἱ εἰσηγηθέντες τὴν τέλεσιν τῆς ἐπιμνημοσύνου ταύτης δεήσεως. Ἤρκεσεν ὅμως σὲ μιὰ στιγμὴ νὰ ὑψωθῇ μία γυναικεία φωνή, προελθοῦσα ἐκ τοῦ γυναικωνίτου, ἵνα δημιουργηθῇ ἐν τῷ Ναῷ κυριολεκτικῶς πανδαιμόνιον. Καθ᾽ ἢν στιγμὴν δηλ. ὁ Πατριάρχης κατὰ τὴν εἴσοδον τῶν Τιμίων Δώρων ἀπὸ τὸ Ἱερὸν Βῆμα ἐμνημόνευε πάντων τῶν πεσόντων καὶ ἐξαφανισθέντων, διάτορος γυναικεία φωνὴ ἐκ τοῦ γυναικωνίτου ἠκούσθη «Κάτω». Καὶ τὴν φωνὴν ταύτην συνώδευσαν ζωηραὶ καὶ παρατεταμέναι ἀποδοκιμασίαι, στρεφόμεναι, κατὰ τοῦ προσώπου τοΰ Πατριάρχου. Ὁ γέρων ἱερουργῶν Πατριάρχης, ἐν καταφανεῖ ταραχῇ ἀπεσύρθη εἰς τὸ Ἱερὸν Βῆμα καὶ λιπόθυμος σχεδὸν ἐκάθισεν ἐπὶ τοῦ Πατριαρχικοῦ ἀνακλίντρου, ἐνῷ ὁ ἰατρὸς Ν. Φερμάνογλους ἐπεμβὰς τῷ ἔκαμε καρδιοτονωτικὴν ἔνεσιν. Ὁ λαός, ἀθεάτου ὄντως πλέον τοῦ Πατριάρχου του, ἠρέμησε, συνεχισθείσης τῆς Θείας Λειτουργίας. Ὁ Μητροπολίτης τότε Προύσης, πολὺ πιθανὸν ἐνδιαφερόμενος νὰ ἀποκατασταθῇ τὸ Πατριαρχικὸν γόητρον, συνέστησεν εἰς τὸν Πατριάρχην νὰ παρουσιασθῇ εἰς τὴν Ὡραίαν Πύλην καὶ εὐλογήσῃ τὸ ἠρεμῆσαν ἤδη πως πλήρωμα. Ἤρκεσεν ὅμως ἡ ἐκ δευτέρου πρὸ τοῦ πλήθους ἐμφάνισις τοΰ Πατριάρχου, ἵνα δημιουργηθῇ νέος παρατεταμένος δαιμονιώδης τώρα θόρυβος καὶ ἐκτοξευθοῦν ἐντονώτεραι ἀποδοκιμασίαι. Ἐξελθὼν τότε εἰς τὴν Ὡραίαν Πύλην ὁ Μητροπολίτης Προύσης, συνέστησεν εἰς τὸν Λαὸν νὰ ἠρεμήσῃ, διαβεβαιώσας ὅτι ὁ «γέρος», ὡς ὠνόμαζον τὸν Πατριάρχην, θὰ παρητεῖτο. Μετὰ τὸ τέλος τῆς συντομευθείσης πλέον Λειτουργίας, Γερμανὸς ὁ Ε´, ζητήσας ὅπως ἐκ τοῦ ἐξώστου τῆς Μ. Πρωτοσυγκελλίας εὐλογήσῃ τὰ πλήθη, ἐδέχθη τρίτην καὶ βιαιοτέραν ἀποδοκιμασίαν, ἀποσυρθεὶς ἐν καταφανεῖ ταραχῇ εἰς τὰ ἰδιαίτερά του δώματα».

Ὁ Γερμανὸς Ε´, μετὰ ταῦτα ἀπεσύρθη εἰς τὴν μητρόπολιν Χαλκηδόνος πλησίον τοῦ πνευματικοῦ του ἀναστήματος Χαλκηδόνος Γρηγορίου. Μετὰ τὴν ἀποστολὴν συνοδικῆς ἐπιτροπῆς ὅπως ὑποδείξῃ εἰς τὸν πατριάρχην νὰ παραιτηθῇ, ἥτις οὐδὲν ἐπέτυχεν, μετέβη ὁ Προύσης Δωρόθεος ὅστις κατώρθωσεν ὅπως πείσῃ τὸν πατριάρχην νὰ ὑποβάλῃ τὴν 12ην Ὀκτωβρίου 1918 τὴν ἀπὸ τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου κανονικὴν παραίτησίν του. Εὐθὺς ἀμέσως τοποτηρητὴς τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου ἐξελέγη ὁ Προύσης Δωρόθεος (Ὀκτώβριος 1918-6 Μαρτίου 1921), μετὰ δὲ τοῦτον ὁ Καισαρείας Νικόλαος (Μάρτιος 1921).

Ὁ οὕτως ἀδόξως παραιτηθεὶς τοῦ θρόνου, πρώην ΚΠόλεως Γερμανὸς Ε´, ὁ ἀναβιβάζων καὶ καταβιβάζων τοὺς οἰκουμενικοὺς πατριάρχας κατὰ τὰς παρελθούσας δεκαετίας, διῆλθε τὸ ὑπόλοιπον μέρος τῆς ζωῆς του εἰς τὴν μητρόπολιν Χαλκηδόνος, περιθαλπόμενος καὶ περιβαλλόμενος ὑπὸ στοργικῆς ἀγάπης ὑπὸ τοῦ πεφιλημένου αὐτοῦ πνευματικοῦ τέκνου, ποιμενάρχου αὐτῆς Γρηγορίου. Ἀπέθανεν εἰς ἡλικίαν 85 ἐτῶν τὸν Δεκέμβριον τοΰ 1920. Ἡ κηδεία του ἐτελέσθη ὑπὸ τοῦ τοποτηρητοῦ τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου Προύσης Δωροθέου καὶ τῶν ἱεραρχῶν τοῦ θρόνου εἰς τὸν ἱ. ναὸν τῆς Ἁγίας Τριάδος Χαλκηδόνος.

Βασίλειος Σταυρίδης
«Οἱ Οἰκουμενικοὶ Πατριάρχαι»
1860 – Σήμερον