Βίος
Ὁ οἰκουμενικὸς πατριάρχης Φώτιος Β´, κατὰ κόσμον Δημήτριος Μανιάτης, ἐγεννήθη τὴν 16ην Νοεμβρίου 1874 εἰς τὴν νῆσον Πρίγκηπον τῆς Προποντίδος. Ὁ πατήρ του ὠνομάζετο Σταῦρος Δημητρίου καὶ ἡ μήτηρ του Σεβαστὴ Πέτρου, τὸ γένος Τσακούλη-Κρητικάκη. Εἶχεν ἐκ πατρὸς θεῖον τὸν Φιλιππουπόλεως Φώτιον. Τὴν ἀστικὴν μόρφωσιν ἔλαβεν εἰς τὴν κοινοτικὴν σχολὴν τῆς Πριγκήπου. Ἐσυνέχισε τὴν μέσην παίδευσιν εἰς τὴν Γερμανοελβετικὴν σχολὴν τοῦ Γαλατᾶ καὶ τὸ Ζαρίφειον γυμνάσιον – διδασκαλεῖον τῆς Φιλιππουπόλεως. Τὴν θεολογίαν ἐσπούδασεν εἰς τὸ πανεπιστήμιον Ἀθηνῶν, ἀριστεύσας. Ἐν Ἀθήναις παραλλήλως φαίνεται ὅτι παρηκολούθησε καὶ μαθήματα εἰς τὴν φιλοσοφικὴν σχολὴν τοῦ πανεπιστημίου. Κατόπιν μετέβη εἰς τὴν Γερμανίαν καὶ συνεπλήρωσε τὰς φιλοσοφικὰς αὐτοῦ σπουδὰς εἰς τὸ πανεπιστήμιον τοῦ Μονάχου. Ὡμίλει τὴν ἑλληνικήν, τουρκικήν, γαλλικήν, γερμανικὴν καὶ βουλγαρικήν.
Τὸ 1902, εἰς ἡλικίαν 28 ἐτῶν, ἐχειροτονήθη ὑπὸ τοῦ θείου αὐτοῦ διάκονος, μετονομασθεὶς Φώτιος, καὶ διωρίσθη ἀρχιδιάκονος καὶ ἱεροκῆρυξ τῆς μητροπόλεως Φιλιππουπόλεως. Μετὰ διετίαν, χειροτονηθεὶς ὑπὸ τοῦ θείου του πρεσβύτερος καὶ προχειρισθεὶς εἰς ἀρχιμανδρίτην, προήχθη εἰς πρωτοσύγκελλον τῆς αὐτῆς μητροπόλεως (1904-6). Ὅτε τὸ 1906 ἐξώσθησαν βίᾳ οἱ ἐν Ῥωμυλίᾳ καὶ Βουλγαρίᾳ ἱεράρχαι τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου, ὁ Φώτιος διωρίσθη ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας γενικὸς πατριαρχικὸς ἐπίτροπος πρὸς διοίκησιν τῶν ἐπαρχιῶν τούτων τοῦ θρόνου. Ὁ Φώτιος εἰργάσθη μέθ᾽ ὅλων τῶν δυνάμεών του κατὰ τὰς κρισίμους ἐκείνας στιγμάς. Τὴν 24ην Ἰουνίου 1914 ὑπέστη ἐπίθεσιν ἀπὸ μέρους τοῦ βουλγαρικοῦ ὄχλου, ἐκακοποιήθη καὶ παρ᾽ ὀλίγον ν᾽ ἀπέθνησκεν. Ἡ δρᾶσίς του παρετάθη μέχρι τῆς 29ης τοῦ ἰδίου μηνός, ὅτε οὗτος μεθ᾽ ὁλοκλήρου τοῦ ὁμογενοῦς κλήρου ὡδηγήθη ἔξω τῶν ὁρίων τοῦ βουλγαρικοῦ κράτους.
Τὴν 13ην Ἰανουαρίου 1915 ἐξελέγη τιτουλάριος ἐπίσκοπος Εἰρηνουπόλεως, βοηθὸς τοῦ θείου αὐτοῦ, ὅστις εἶχεν ἤδη μετατεθῇ εἰς τὴν μητρόπολιν Κοζάνης (1910-1923). Ἐχειροτονήθη ἐπίσκοπος ὑπὸ τοῦ θείου αὐτοῦ καὶ ἄλλων ἱεραρχῶν εἰς τὴν Κοζάνην, ἀξιωθεὶς οὕτω νὰ λάβῃ καὶ τὰς τρεῖς χειροτονίας αὐτοῦ εἰς τοὺς τρεῖς βαθμοὺς τῆς Ἱερωσύνης ἐκ τῶν χειρῶν τοῦ γεραροῦ τούτου ἱεράρχου καὶ θείου του. Τὴν 18ην Ἀπριλίου 1919 διωρίσθη ἀρχιερατικῶς προϊστάμενος Σταυροδρομίου. Τὴν 20ὴν Μαρτίου 1924 ἐξελέγη μητροπολίτης Φιλαδελφείας καὶ ἐγένετο μέλος τῆς συνόδου τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου, συνεχίζων παραλλήλως τὰ καθήκοντα τοῦ ἀρχιερατικῶς προϊσταμένου εἰς τὴν ἰδίαν κοινότητα, εἰς τὴν ὁποίαν ἡ διέλευσίς του ἀφῆκεν ἐποχήν. Τὴν 17ην Ἰανουαρίου 1925 μετετέθη εἰς τὴν γεροντικὴν μητρόπολιν Δέρκων, εἰς διαδοχὴν τοῦ εἰς οἰκουμενικὸν πατριάρχην ἐκλεγέντος Κωνσταντίνου Στ´, ἣν ἐποίμανεν ἐπὶ πενταετίαν περίπου. Ἐπὶ τῆς ἐποχῆς του ἀνεκαινίσθη τὸ παλαιὸν μητροπολιτικὸν μέγαρον ἐν Θεραπεῖοις. Τῆς διοικήσεως τῆς Ἐκκλησίας μετεῖχεν ὡς μέλος τῆς συνόδου καὶ πρόεδρος πλείστων συνοδικῶν ἐπιτροπῶν. Ὁμοῦ μετὰ τοῦ Χαλκηδόνος Ἰωακεὶμ καὶ τῶν Σάρδεων Γερμανοῦ μετέσχε, κατὰ Νοέμβριον 1925, τῆς πατριαρχικῆς ἀντιπροσωπείας κατὰ τὰς ἐν Βουκουρεστίῳ τελετὰς τῆς ἐνθρονίσεως τοῦ πατριάρχου Ῥουμανίας Μύρωνος καὶ τῆς ἀνυψώσεως τῆς Ἐκκλησίας ταύτης εἰς πατριαρχεῖον.
Μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Βασιλείου Γ´ (29 Σεπτεμβρίου 1929) ἡ ἐνδημοῦσα σύνοδος ὑπὸ τὴν προεδρίαν τοῦ α´ τῇ τάξει προεδρεύοντος αὐτῆς Κυζίκου Καλλινίκου ἐκήρυξε τὸν θρόνον χηρεύοντα. Τὴν 7ην Ὀκτωβρίου 1929 συνῆλθεν ἡ ἐνδημοῦσα σύνοδος εἰς τὴν αἴθουσαν τῶν πατριαρχείων, ἔχουσα δὲ συμψήφους ἐν τούτῳ καὶ πάντας τοὺς ὑποκειμένους τῷ οἰκουμενικῷ πατριαρχείῳ μητροπολίτας καὶ ἀρχιεπισκόπους, διὰ μυστικῆς ψηφοφορίας κατήρτισε τὸ τριπρόσωπον ψηφοδέλτιον ἐκ τῶν μητροπολιτῶν Νικαίας Βενιαμὶν (15), Δέρκων Φωτίου (18) καὶ Προύσης Νικοδήμου (12). Κατὰ τὴν ἐν τῷ ναῷ γενομένην ψηφοφορίαν οἰκουμενικὸς πατριάρχης ἐξελέγη παμψηφεὶ (17) ὁ ἀπὸ Δέρκων Φώτιος Β´, μιᾶς ψήφου δοθείσης εἰς τὸν Νικαίας Βενιαμίν. Ἡ εἰς τὸν θρόνον ἄνοδος τοῦ Φωτίου Β´ ὠφείλετο κατὰ πολὺ εἰς τὴν πρὸς αὐτὸν ὑποστήριξιν τῆς ὑπὸ τὸν Σάρδεων Γερμανὸν μερίδος τῶν ἀρχιερέων. Ἡ ἐνθρόνισις τοῦ νέου πατριάρχου ἐγένετο εὐθὺς ἀμέσως εἰς τὸν πατριαρχικὸν ναόν, καθ᾽ ἣν ἡ ποιμαντορικὴ ράβδος ἐπεδόθη εἰς τὸν πατριάρχην ὑπὸ τοῦ α´ τῇ τάξει Κυζίκου Καλλινίκου, τὸ μέγα μήνυμα ἀπηγγέλθη ὑπὸ τοῦ μ. πρωτεκδίκου Γεωργίου Παπαδοπούλου, ὁ προσαγορευτήριος ἀπὸ τοῦ ἄμβωνος ἐξεφωνήθη ὑπὸ τοῦ ἐπισκόπου Μιλήτου Αἰμιλιανοῦ, εἰς ὃν ἀπήντησεν ὁ πατριάρχης ἀπὸ τοῦ θρόνου τὸν ἐνθρονιστήριον αὐτοῦ λόγον. Μεθ᾽ ὃ ἡ ἐκλογὴ ἀνεκοινώθη, κατὰ τὰ εἰθισμένα, εἰς τὸν νομάρχην Σταμποὺλ διὰ τακριρίου, ἐπιδοθέντος ὑπὸ πατριαρχικῆς ἐπιτροπῆς.
Ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ Φωτίου, ὄντος ἐν τῇ ἀκμῇ τῆς ἡλικίας του καὶ ἱκανωτάτου ἱεράρχου, τὸ οἰκουμενικὸν πατριαρχεῖον εὕρισκε κατὰ τὰς πλέον κρισίμους στιγμὰς τῆς συγχρόνου ἱστορίας του τὸν κατάλληλον ἡγέτην. Εἰς τὸν ἐνθρονιστήριον αὐτοῦ λόγον ὁ Φώτιος Β´, μεταξὺ ἄλλων ἔλεγεν:
«Ἀπὸ τῆς στιγμῆς ταύτης μία μόνον σκέψις, μία μόνον ἐπιθυμία, μία μόνον ἀπόφασις θὰ βασιλεύῃ ἐν ἐμοί, ἡ σκέψις, ἡ ἐπιθυμία καὶ ἡ ἀπόφασις νὰ διακονήσῳ τῷ Ἁγιωτάτῳ καὶ Ἀποστολικῷ τούτῳ Θρόνῳ κατὰ τρόπον ὑπηρετικὸν πάντοτε τῶν συμφερόντων αὐτοῦ, ὥστε νὰ κατευθύνωνται τὰ πάντα ἐν αὐτῷ εἰς ζωήν, κλέος καὶ δόξαν».
Ὁ πατριάρχης, τόσον εἰς τὸν ἐνθρονιστήριον λόγον, ὅσον καὶ εἰς τὰς προγραμματικὰς ἐνώπιον τῆς συνόδου δηλώσεις, ἐχάρασσε τὰς κυρίας γραμμὰς τῆς πατριαρχείας αὐτοῦ, αἱ ὁποῖαι μεταξὺ ἄλλων, ὑπῆρξαν ἡ ἀναδιοργάνωσις καὶ ὁμαλὴ λειτουργία τῆς πατριαρχικῆς αὐλῆς καὶ τῶν ὑπηρεσιῶν τῶν προσηρτημένων εἰς αὐτήν, τὸ οἰκονομικὸν ζήτημα, ἡ ὀργάνωσις τῆς θεολογικῆς σχολῆς, ἡ ἐξύψωσις τοῦ κλήρου, ὁ τονισμός, εἰς βάθος τῆς θρησκευτικῆς καὶ πνευματικῆς ζωῆς κλήρου καὶ λαοῦ, ἡ ὁμαλὴ λειτουργία τῆς ἀρχιεπισκοπῆς ΚΠόλεως καὶ τῶν λοιπῶν μητροπόλεων καὶ ἐπαρχιῶν τοῦ θρόνου ἐνταῦθα καὶ τῷ ἐξωτερικῷ, αἱ διορθόδοξοι καὶ διαχριστιανικαὶ σχέσεις.
Ὁ Φώτιος ἐν τῇ ἀρχῇ τῆς πατριαρχίας του ηὐτύχησε νὰ ἴδῃ τὴν ἀποκατάστασιν τῶν σχέσεων τῶν δυὸ χωρῶν Τουρκίας καὶ Ἑλλάδος διὰ τῶν ἐνεργειῶν τῶν μεγάλων ἡγετῶν Ἀτατοὺρκ καὶ Βενιζέλου, ἔλαβε δὲ τὸ νοφούσιόν του (ταυτότητα) μὲ τὴν ἀναγραφὴν τοῦ ὀνόματος καὶ τοῦ πατριαρχικοῦ αὐτοῦ ἀξιώματος.
Ἀνεκαίνισε καὶ ἐπιδιώρθωσε δι᾽ ἰδίων ἐξόδων τὰ πατριαρχικὰ δώματα. Ἐκτὸς ἄλλων σπουδαία ὑπῆρξεν ἡ προσφορά του ὡς πρὸς τὴν διαρρύθμισιν καὶ κατάταξιν τῶν ἐν τῷ πατριαρχείῳ κειμηλίων διὰ τῆς προσκλήσεως τοῦ καθηγητοῦ Γεωργίου Σωτηρίου καὶ τῆς συζύγου αὐτοῦ.
Ὁ Φώτιος ὑπῆρξε φειδωλὸς εἰς τὰς ἀρχιερατικὰς προαγωγάς. Κατὰ τὴν ἐποχήν του ἐγένοντο μόνον πέντε τοιαῦται καὶ ὀκτὼ μεταθέσεις. Ἐνεκαινίασε τὴν ἀνταλλαγὴν θεολόγων φοιτητῶν μεταξὺ τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου ἀφ᾽ ἑνὸς καὶ τῶν ἀδελφῶν ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν Σερβίας, Ῥουμανίας καὶ Πολωνίας καὶ τῶν ἑτεροδόξων τοιούτων, καὶ ἰδίᾳ τῆς Ἀγγλίας, μὲ ἀπώτερον σκοπὸν τὴν χρησιμοποίησιν τῶν ἐπιστρεφόντων εἰς θέσεις ἐν τῷ πατριαρχείῳ καὶ τῇ θεολογικῇ σχολῇ. Ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του ἑωρτάσθη πανηγυρικῶς ἡ 1500ὴ ἐπέτειος τῆς Γ´ οἰκουμενικῆς ἐν Ἐφέσῳ συνόδου (431-1931).
Ὁ πατριάρχης ἐμερίμνησε διὰ τὴν διοργάνωσιν τῶν ὑπὸ τὸ οἰκουμενικὸν πατριαρχεῖον τελουσῶν Ἐκκλησιῶν Λατβίας καὶ πάσης Λεττονίας, Ἀμερικῆς, Αὐστραλίας, Δωδεκανήσου καὶ τῆς ρωσσικῆς ἐξαρχίας. Εἰς τὴν αὐτόνομον Ἐκκλησίαν Λατβίας καὶ πάσης Λεττονίας ἀπέστειλεν ἐξαρχικῶς τὸν Θυατείρων Γερμανόν. Ἡ ἐν Ἀμερικῇ ἀπὸ μακροῦ ἐπικρατοῦσα ἀνωμαλία διηυθετήθη διὰ τῆς ἀποστολῆς τὸ 1930 ἐξαρχικῶς τοῦ Κορινθίας Δαμασκηνοῦ. Οὗτος ἐνήργησε διὰ τὴν εἰρήνευσιν τῆς ὁμογενείας καὶ τὴν κανονικὴν ἀποχώρησιν τῶν ἐκεῖ εὑρισκομένων ἱεραρχῶν, τὴν ὁποίαν ἠκολούθησεν ἡ κατὰ τὸ αὐτὸ ἔτος ἐκλογὴ τοῦ ἀπὸ Κερκύρας Ἀθηναγόρου ὡς Ἀμερικῆς. Κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον ἐλύθη καὶ τὸ αὐστραλιανὸν ζήτημα διὰ τῆς ἐκλογῆς ὡς μητροπολίτου Αὐστραλίας τοῦ ἀρχιμανδρίτου Τιμοθέου Εὐαγγελινίδου (1931). Τὸ δωδεκανησιακὸν ζήτημα εὑρίσκετο εἰς κρίσιμον φάσιν, λόγῳ τῶν σχεδίων τῆς ἰταλικῆς κυβερνήσεως, ἡ ὁποία προῆλθεν εἰς ἐπαφὰς μετὰ τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου διὰ τὴν παροχὴν τοῦ αὐτοκεφάλου εἰς τὴν ἐκεῖ Ἐκκλησίαν. Ἐπὶ τῆς πατριαρχείας τοῦ Βασιλείου Γ´ αἱ διαπραγματεύσεις εἶχον σχεδὸν φθάσει εἰς τὸ τέρμα αὐτῶν. Ὁ Φώτιος Β´ εἰς τὰς ἀρχὰς τῆς πατριαρχείας αὐτοῦ ἔκαμε στροφήν, ὑποδείξας ὅτι ἀπαραίτητος πρὸς τοῦτο ὅρος ἦτο νὰ ἐρωτηθῇ ὁ λαὸς τῆς Δωδεκανήσου. Οἱ Ἰταλοὶ πρὸ τούτου ἀνέβαλον ἐπ᾽ ἀόριστον τὴν ἐφαρμογὴν τῶν σχεδίων των. Ὁ Φώτιος ἐδέχθη τὴν αἴτησιν τοῦ μητροπολίτου Εὐλογίου, ἐξάρχου τῶν ἐν τῇ δυτικῇ Εὐρώπῃ ρώσσων ὀρθοδόξων, περὶ ὑπαγωγῆς αὐτῶν εἰς τὸ οἰκουμενικὸν πατριαρχεῖον (1931-1965, αὐτόνομος, 1965-1971, 1971-).
Ὁ Φώτιος ἔδωκεν ὤθησιν, ἐντὸς βεβαίως τῶν δυνατῶν ὁρίων, εἰς τὴν πραγματοποίησιν τῆς ἰδέας διὰ τὴν σύγκλησιν μιᾶς πανορθοδόξου συνόδου. Οὕτω τὸ 1930 συνῆλθεν ἡ προκαταρκτικὴ ἐπιτροπὴ τῶν ἁγίων ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ἐν Ἁγίῳ Ὄρει, ἥτις καθώρισε τὸν κατάλογον θεμάτων τῆς μελλούσης προσυνόδου. Τὴν σύγκλησιν τῆς προσυνόδου ὥριζεν ὁ πατριάρχης τὴν 19ην Ἰουνίου 1932 ἐν Ἁγίῳ Ὄρει. Λόγοι ὅμως ἀνεξάρτητοι τῆς θελήσεώς του ἐπέβαλον τὴν ἀναβολὴν ταύτης. Τὸ οἰκουμενικὸν πατριαρχεῖον διὰ τῶν ἐνεργειῶν του καὶ τῆς ἀναγνωρίσεως τοῦ Ἀντιοχείας Ἀλεξάνδρου τὸ 1931 ὡς κανονικοῦ πατριάρχου Ἀντιοχείας ἐβοήθησε κατὰ πολὺ εἰς τὴν ἀποκατάστασιν τῆς γαλήνης ἐντὸς τοῦ κλίματος τῆς Ἐκκλησίας ἐκείνης, ἐμερίμνησε δὲ καὶ διὰ τὴν ἀποκατάστασιν τῆς ἐκκλησιαστικῆς ὁμαλότητας ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ τῆς Κύπρου. Αἱ ἀπὸ τῆς διασκέψεως τοῦ ἁγίου Ὄρους (1930) καὶ ἑξῆς ἀρξάμεναι διαπραγματεύσεις διὰ τὴν λύσιν τοῦ βουλγαρικοῦ σχίσματος εἶχον φθάσει ἐπὶ Φωτίου Β´ εἰς τὸ ποθητὸν τέρμα αὐτῶν. Τὰ πάντα ἦσαν ἕτοιμα διὰ τὴν ὁριστικὴν ρύθμισιν τοῦ ζητήματος τούτου, ὅπερ ἐλύθη, ἐπὶ τῇ βάσει τῶν ἐπὶ Φωτίου γενομένων συνομιλιῶν, ἐπὶ Βενιαμὶν τὸ 1945.
Ταῖς ἐνεργείαις τοῦ πατριάρχου Φωτίου Β´ καὶ τοῦ ἀρχιεπισκόπου Καντουαρίας διὰ πρώτην φορὰν ἐν τῇ ἱστορίᾳ ἀντιπροσωπεία πασῶν τῶν ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἐκτὸς τῆς ρωσσικῆς, προῆλθεν εἰς θεολογικὰς συζητήσεις μετὰ τῶν ἀγγλικανῶν κατὰ τὸ ἐν Λονδίνῳ συνελθὸν Ζ´ συνέδριον τοῦ Λάμπεθ (1930). Τὸ ἑπόμενον ἔτος 1931 συνήρχετο ἐν Λάμπεθ ἡ μικτὴ δογματικὴ ἐπιτροπὴ ὀρθοδόξων καὶ ἀγγλικανῶν. Καὶ εἰς τὴν ἱστορίαν τῶν σχέσεων ὀρθοδόξων καὶ παλαιοκαθολικῶν ἐξαιρετικὴν σημασίαν κέκτηται τὸ ἐν Βόννῃ τὸ 1931 συνελθὸν συνέδριον ὀρθοδόξων καὶ παλαιοκαθολικῶν ὑπὸ τὴν ἡγεσίαν τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριάρχου καὶ τοῦ ἀρχιεπισκόπου Οὐτρέχτης. Καίτοι ἐπὶ τῆς ἐποχῆς τοῦ Φωτίου Β´ δὲν συνῆλθε παγκόσμιον συνέδριον τῆς οἰκουμενικῆς κινήσεως, τὸ οἰκουμενικὸν πατριαρχεῖον ἐσυνέχιζε καὶ κατὰ τὰ ἔτη ταῦτα τὴν ἀγαστὴν αὐτοῦ συνεργασίαν μετὰ τῆς κινήσεως, διὰ τῆς τακτικῆς συμμετοχῆς τῶν ἀντιπροσώπων του εἰς τὰ συνέδρια τῶν ἐπὶ μέρους ἐπιτροπῶν ταύτης.
Τὸ 1935 ἐψηφίσθη ὑπὸ τῆς μεγάλης ἐθνοσυνελεύσεως τῆς τουρκικῆς δημοκρατίας ὁ περὶ τῆς κληρικῆς περιβολῆς νόμος, δι’ οὗ πάντες οἱ ἐντὸς τῆς Τουρκίας κληρικοὶ ὑπεχρεοῦντο νὰ φέρωσιν πολιτικὴν ἐνδυμασίαν ἐκτὸς τῶν ἱερῶν τόπων λατρείας, ἐξαιρουμένου τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριάρχου, ὡς ἀρχηγοῦ θρησκείας, αὐτοῦ μόνου ἔχοντος τὴν ἄδειαν ὅπως ἐμφανίζηται πάντοτε καὶ πανταχοῦ μετὰ τῆς κληρικῆς αὐτοῦ ἐνδυμασίας.
Ὁ Φώτιος Β´ δυστυχῶς δὲν ἔζησεν ἀρκετὰ διὰ νὰ δυνηθῇ νὰ ὁλοκλήρωσῃ τὸ πολύπλευρον αὐτοῦ ἔργον. Φέρων τὰ στίγματα τοῦ παρελθόντος, ὢν ἀσθενοῦς κράσεως, κρατῶν μέχρι κεραίας ὅλας τὰς νηστείας παρὰ πάσας τὰς ὑποδείξεις τῶν ἰατρῶν καὶ πάσχων ἐκ σοβαρᾶς ἐντερικῆς παθήσεως, ἀπέθανε τὴν Κυριακὴν 29ην Δεκεμβρίου 1935 εἰς ἡλικίαν μόλις 61 ἐτῶν. Ὁ νεκρὸς ἐκ τοῦ πατριαρχικοῦ οἴκου, τεθεὶς ἐντὸς ἑνὸς φέρετρου πολυτελοῦς, μετεφέρθη εἰς τὸν πατριαρχικὸν ναόν, ἔνθα περιβληθεὶς πλήρη ἀρχιερατικὴν στολὴν μετὰ μίτρας, ἐγκολπίου καὶ ποιμαντορικῆς ράβδου ἐτέθη ἐπὶ θρόνου πρὸ τῶν βαθμίδων τοῦ πατριαρχικοῦ θρόνου καὶ παρέμεινεν ἀπὸ τῆς ἑσπέρας τῆς Κυριακῆς, 29ης Δεκεμβρίου 1935 μέχρι τῆς πρωΐας τῆς Πέμπτης 2ας Ἰανουαρίου 1936. Ἡ νεκρώσιμος ἀκολουθία ἐψάλη τὴν 2αν Ἰανουαρίου 1936, Πέμπτην, ἐν τῷ πατριαρχικῷ ναῷ ὑπὸ τῆς ἐνδημούσης συνόδου (μητροπολιτῶν) καὶ τῶν ἐπισκόπων, προεξάρχοντος τοῦ προεδρεύοντος τῆς ἐνδημούσης συνόδου τοῦ α´ τῇ τάξει Ἡρακλείας Βενιαμίν. Τὸν ἐπικήδειον ἐξεφώνησεν ὁ ἀρχιγραμματεὺς Ἀδαμάντιος Κασαπίδης (ἀποθανὼν Περγάμου). Μεθ᾽ ὃ ἀφαιρεθείσης τῆς ἀρχιερατικῆς στολῆς, ὁ νεκρὸς περιεβλήθη ὑπὸ τῶν ἱερέων ράσον, καλυμμαύχιον καὶ ἐπανωκαλύμμαυχον, μικρὸν ὠμόφορον καὶ ἐπιτραχήλιον, τὸ εὐαγγέλιον ἐπὶ τοῦ στήθους καὶ ἐτέθη ἐντὸς πολυτελοῦς φέρετρου. Ἀκολούθως δὲ διὰ πομπὴς μετεφέρθη εἰς τὴν ἱερὰν μονὴν τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς Βαλουκλῆ. Ὁ ἐνταφιασμὸς ἐγένετο εἰς τὸν ἰδιαίτερον διὰ τοὺς πατριάρχας χῶρον ἐν τῷ περιβόλῳ τῆς μονῆς, παρὰ τὸν τάφον τοῦ πατριάρχου Βασιλείου Γ´. Ἐπὶ τοῦ τάφου του ἐγράφησαν:
Ὁ
Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης
Φώτιος Β´.
ὁ ἀπὸ Δέρκων
7 Ὀκτωβρίου 1929 – 29 Δεκεμβρίου 1935.
Βασίλειος Σταυρίδης
«Οἱ Οἰκουμενικοὶ Πατριάρχαι»
1860 – Σήμερον