Βίος

Διονύσιος ὁ Ε´, ὅστις ἐπωνομάζετο Χαριτωνίδης, ἐγεννήθη τὴν 22αν Μαρτίου 1820 εἰς τὴν Ἀδριανούπολιν καὶ διήκουσε τὰ ἐγκύκλια μαθήματα εἰς τὴν δημοσίαν σχολὴν τῆς πατρίδος αὐτοῦ μέχρι τοῦ ἔτους 1839. Μετὰ εἰργάσθη ὡς διδάσκαλος. Ἐδίδαξε κατ᾽ ἀρχὰς εἰς τὰς Σαράντα Ἐκκλησίας ἐπὶ ὀκτὼ ἔτη, καὶ κατόπιν εἰς τὸ Διδυμότειχον ἐπὶ τρία ἔτη.

Διάκονος ὢν προσελήφθη εἰς τὰ πατριαρχεῖα τὸ 1851 καὶ ἀνῆλθε πάσας τὰς ἐκεῖ βαθμίδας, γενόμενος δευτερεύων τῶν πατριαρχικῶν διακόνων, μ. ἀρχιδιάκονος (11 Ἰουλίου 1855), καὶ μ. πρωτοσύγκελλος (μετὰ τὴν 16ην Ἀπριλίου 1856), χειροτονηθεὶς εἰς πρεσβύτερον.

Τὴν 26ὴν Ἰουλίου 1858 ἐξελέγη μητροπολίτης Κρήτης. Ἕνεκα τῶν ἐκεῖ πολιτικῶν ἀναταραχῶν ἠναγκάσθη νὰ ἐγκατάλειψῃ τὴν ἐπαρχίαν του καὶ ἔλθῃ εἰς τὴν πόλιν ἡμῶν. Τὴν 16ην Νοεμβρίου 1868 μετετέθη εἰς τὴν μητρόπολιν Διδυμοτείχου, διατελέσας, μετὰ τὴν παραίτησιν τοῦ Γρηγορίου Στ´ (τὸ β´), τοποτηρητὴς τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου (Ἰούνιος 1871). Τὴν 1ην Μαΐου 1873 μετετέθη εἰς τὴν μητρόπολιν Ἀδριανουπόλεως. Ἐνταῦθα ὑπεστήριξε παντοιοτρόπως τοὺς τούρκους πολίτας. ‘Ὑπέστη δολοφονικὴν ἐπίθεσιν ἀπὸ μέρους βουλγάρων, ἐπιδραμόντων εἰς τὴν μητρόπολίν του καὶ ἐσώθη, τῇ ἐπεμβάσει τοῦ ῥώσσου στρατηγοῦ Κωνσταντίνου Παύλοβιτς Βιλτσεκόφσκυ (6 Φεβρ. 1879). Ἀσθενήσας ἦλθε τὴν 7ην Μαρτίου 1880 εἰς τὴν πόλιν ἡμῶν. Τὴν 14ην Νοεμβρίου 1880 ἀνέλαβε προεδρικῶς τὴν ἀρχιερατικὴν προστασίαν τῆς ἐπαρχίας Νικαίας. Ἐγκατέστη δὲ καὶ πάλιν εἰς τὴν μητρόπολιν Ἀδριανουπόλεως τὴν 22αν Ἰανουαρίου 1886. Ὡς ἱεράρχης ἀφῆκεν ἐποχήν, λόγῳ τῆς ἐκκλησιαστικῆς καὶ λοιπῆς δράσεώς του, εἶχε δὲ τεθῇ καὶ ὡς ὑποψήφιος εἰς τὸ τριπρόσωπον τῆς προηγουμένης πατριαρχικῆς ἐκλογῆς (1884).

Μετὰ τὴν ἀπὸ τοῦ θρόνου παραίτησιν τοῦ Ἰωακεὶμ Δ´, οἰκουμενικὸς πατριάρχης ἐξελέγη, τὴν 23ην Ἰαν. 1887 ὁ ἀπὸ Ἀδριανουπόλεως Διονύσιος Ε´.

Ὁ τοποτηρητὴς τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου Καισαρείας Ἰωάννης (16 Νοεμβρίου 1886) συνεκάλεσε τὴν ἐκλογικὴν συνέλευσιν εἰς α´ συνεδρίαν τὴν Κυριακὴν 18 Ἰανουαρίου 1887, παρόντων 83 μελῶν, ἐξ ὧν οἱ 17 μητροπολῖται καὶ 66 οἱ λαϊκοί. Κατ’ αὐτὴν κατηρτίσθη ὁ κατάλογος τῶν ὑποψηφίων ἐξ 23 μελῶν. Ἡ ὑψηλὴ πύλη ἀπὸ τοῦ καταλόγου τούτου διέγραψε τὰ ὀνόματα δύο ὑποψηφίων, τοῦ Κυζίκου Νικοδήμου καὶ τοῦ Πελαγωνείας Ματθαίου. Ἡ β´ ἐκλογικὴ συνέλευσις συνῆλθε τὴν Παρασκευὴν 23ην Ἰανουαρίου 1887, παρόντων 86 μελῶν καὶ καθώρισε τὸ τριπρόσωπον ἐκ τῶν πρώην ΚΠόλεως Ἰωακεὶμ Γ´ (45), Ἀδριανουπόλεως Διονυσίου (45) καὶ Μυτιλήνης Κωνσταντίνου (40). Ἐν τῷ ναῷ πατριάρχης οἰκουμενικὸς ἐξελέγη ὁ ἀπὸ Ἀδριανουπόλεως Διονύσιος Ε´ διὰ πλειοψηφίας, λαβὼν ψήφους δώδεκα, πέντε ψήφων δοθεισῶν εἰς Ἰωακεὶμ τὸν Γ´.

Τὸ Ἰωακειμικὸν κόμμα ἐδέχθη τὴν α´ ἧτταν αὐτοῦ. Καίτοι ἐπὶ κεφαλῆς τῶν ἀντιωακειμικῶν ἐνεφανίζετο τότε ὁ Χαλκηδόνος Καλλίνικος, ἀπὸ τῆς ἐκλογῆς τοῦ Διονυσίου Ε´ καὶ ἐξῆς εἰς τὰ ἐκκλησιαστικὰ παρασκήνια διεφάνη ὁ ἡγετικὸς ρόλος τοῦ τότε Ῥόδου καὶ μετέπειτα Ἡρακλείας καὶ Χαλκηδόνος Γερμανοῦ, ὅστις καθ᾽ ὅλας τὰς ἀπὸ τοῦ Διονυσίου καὶ ἑξῆς πατριαρχικὰς ἐκλογὰς κατηύθυνε, μετὰ πολλῆς τῆς δεξιότητος, τὸν κατὰ τῶν Ἰωακειμικῶν ἀγῶνα. Δυστυχῶς, κατὰ τὴν διάρκειαν τῆς ἐκλογῆς τοῦ Διονυσίου Ε´ καὶ τὰς μετέπειτα ἐμφανίσεις αὐτοῦ συνέβησαν ἔκτροπά τινα ἀπὸ μέρους τῶν ὀπαδῶν τῆς Ἰωακειμικῆς παρατάξεως.
Πενταμελὴς ἐπιτροπὴ ἀπὸ μέρους τῶν δυὸ σωμάτων, μὲ ἐπὶ κεφαλῆς τὸν Ῥόδου Γερμανόν, ὡρίσθη πρὸς παραλαβὴν τοΰ νέου πατριάρχου ἀπὸ τῆς Ἀδριανουπόλεως. Ἡ ἐπιτροπὴ ἀνεχώρησε σιδηροδρομικῶς ἐκ τῆς πόλεως τὴν Τρίτην 31ην Ἰανουαρίου 1887 διὰ τὴν Ἀδριανούπολιν. Ὁ πατριάρχης, μετὰ τῆς ἀκολουθίας του, προπεμφθεὶς δὲ μετὰ πλείστων τιμῶν καὶ ἀπὸ μέρους τῶν τουρκικῶν ἀρχῶν, ἔφθασεν εἰς τὴν ἕδραν αὐτοῦ τὸ Σάββατον 31ην Ἰανουαρίου 1887 διὰ τοῦ αὐτοῦ τρόπου καὶ κατέλυσεν εἰς τὴν ἐν Μακροχωρίῳ οἰκίαν τοῦ Ἀμασείας Σωφρονίου.

Τὴν Τετάρτην 11ην Φεβρουαρίου 1887 ἐτελέσθη ἡ πολιτικὴ ἐγκαθίδρυσις, τοῦ νέου πατριάρχου ἐμφανισθέντος ἐνώπιον τοῦ αὐτοκράτορος Ἀβδοὺλ Χαμὶτ εἰς τὸ Γιλδὶζ καὶ ἐπισκεφθέντος ἀκολούθως τὸν μ. βεζύρην καὶ τοὺς ὑπουργοὺς ἐσωτερικῶν, ἐξωτερικῶν καὶ δικαιοσύνης. Τὴν ἰδίαν ἡμέραν ἔλαβε χώραν καὶ ἡ ἐνθρόνισίς του ἐν τῷ πατριαρχικῷ ναῷ. Κατ᾽ αὐτὴν ἡ εἰς τὸ μέγα μήνυμα, τὸ λεχθὲν ὑπὸ τοῦ μ. λογοθέτου Σταυράκη βέη Ἀριστάρχη, ἀπάντησις τοῦ πατριάρχου ἧτο μὲν ἐπὶ τῶν ἰδίων βάσεων τῆς τοῦ Ἰωακεὶμ Γ´, ἀλλ᾽ ἐκτενεστέρα πώς. Ὁ πατριάρχης ἀνέγνωσε τὸν ἐνθρονιστήριον αὐτοῦ λόγον, ὁ δὲ ἀρχιμανδρίτης Γ. Παλαμᾶς, σχολάρχης τῆς μ. τοῦ γένους σχολῆς, ἐξεφώνησεν ἀπὸ τοῦ ἄμβωνος τὸν πανηγυρικὸν ἐπὶ τῇ περιστάσει λόγον.

Ὁ Δημήτριος Μαυρόπουλος οὕτω πως περιγράφει τὸν βίον καὶ τὴν πολιτείαν τοῦ Διονυσίου Ε´:
«Ἧτο φιλόμουσος, συνετός, αὐταρχικὸς ὅμως, μὴ προσκολλώμενος πάντοτε εἰς τὸ γράμμα τοΰ νόμου, πολύπειρος, ἀποστρεφόμενος πάντα νεωτερισμόν. Ἐνεδύετο κατὰ τὸ πρότυπον τῆς παλαιᾶς ἐποχῆς. Ἐφόρει ἀρχαῖα τουρκικὰ πέδιλα (μέστια) καὶ περιετύλισσε μὲ μαῦρο τουλπάνι (ὕφασμα) τὸ καλυμμαύχιον, τὸ ἐπονομαζόμενον κασπαστί. Ἧτο ὁ τελευταῖος μὲ τοιαύτην ἀμφίεσιν Πατριάρχης. Ἐκ τῶν Ἀρχιερέων δέ, τελευταῖος ἐκπρόσωπος τῆς ἐποχῆς ταύτης ἧτο ὁ διάσημος καὶ σοφώτατος Μητροπολίτης Ἀμασείας Ἄνθιμος ὁ Ἀλεξούδης. Διονύσιος ὁ Ε´ ἐπὶ τῆς Πατριαρχίας του οὐδεμίαν τῶν Παλαιῶν τοῦ ἕξεων καὶ συνηθειῶν ἀπέβαλεν. Ἐκάθητο πάντοτε ἐπὶ τουρκικοῦ τύπου σοφᾶ (μιντέρι), μὲ ἐσταυρωμένους τοὺς πόδας, ἀφήνων κάτω τὰς ἐμβάδας. Ἔκρουε τὰς παλάμας, ὁσάκις ἐκάλει τὸν ὑπηρέτην του, ἀποστρεφόμενος τὸν κώδωνα. Εἰς οὐδένα ἐπέτρεπε νὰ καθήσῃ ἐνώπιον αὐτοῦ, μηδ᾽ αὐτῶν τῶν Προξένων ἢ Γραμματέων τῶν Πρεσβειῶν ἑξαιρουμένων. Μόνον οἱ Γέροντες Ἀρχιερεῖς, οἱ Ὑπουργοὶ καὶ οἱ Πρέσβεις εἶχον τὸ δικαίωμα νὰ κάθηνται ἐνώπιόν του. Οὐδέποτε Πατριαρχεύων ἔγραφεν. Ὑπέγραφε δὲ μόνον μὲ πτερὸν χήνας».
Ὁ δὲ θιασώτης τοῦ Ἰωακειμισμοῦ Κ. Π. Σπανούδης, λέγει τὰ ἑξῆς: «Ὁ ἀρχαϊκὸς Πατριάρχης, ὁ ἀναστηλώσας, ὅσον αἱ περιστάσεις ἐπέτρεπον, τὰ γεροντικὰ ἔθιμα, δὲν ἐβράδυνεν ἀκατανίκητον νὰ ὑποστῇ τὴν ἐπιρροὴν τοῦ δεξιοῦ μητροπολίτου Ῥόδου. Αὐτὸς κατέστη ὁ σύμβουλος αὐτοῦ καὶ μετ᾽ ὀλίγον ὁ ἐκ τοῦ ἀφανοῦς διευθύνων τὴν πατριαρχικὴν πολιτείαν. Μὴ ἔχων τὴν ὑπερήφανον τοῦ ἀτόμου φιλοτιμίαν ὁ Πατριάρχης, βεβαρημένος δ᾽ ἐκ τῶν κόπων καὶ μέτρια ἱκανότητος διαθέτων ἐφόδια, προύτιμησε νὰ ἐγκατάλειψῃ τὴν διακυβέρνησιν τῶν ἐθνικῶν πραγμάτων καὶ τῆς Ἐκκλησίας εἰς τὸν παρ᾽ αὐτῷ στιβαρὸν μητροπολίτην, ὁ ἴδιος ἐξαρκούμενος εἰς τὸ νὰ ἀπολαύῃ ἀφελέστερόν πως τὰ ἐκ τῆς πατριαρχείας καλά. Οὕτω ληξάσης τῆς συνοδικῆς περιόδου τοῦ Ῥόδου Γερμανοῦ, Διονύσιος ὁ Ε´ ἐκράτησεν αὐτὸν ἐκ νέου ἀριστίνδην, κατὰ τὴν εὔσχημον πρόφασιν, ἥτις ἐδικαιολόγει τὰς ἐπ᾽ ἐσχάτων τετραετεῖς συνοδικὰς παρακαθεδρίας. Θανόντος δὲ τῷ 1888 τοῦ Ἡρακλείας Γρηγορίου, τὴν μητρόπολιν ταύτην κατέλαβεν ὁ εὐλόγως ἐκ τῆς ἱκανότητος αὐτοῦ ἐνδεδειγμένος μητροπολίτης Ῥόδου. Προσκληθεὶς ἐκ νέου ἀριστίνδην ὡς συνοδικὸν μέλος ὁ ἤδη Ἡρακλείας Γερμανὸς ἀνεῦρε καὶ ἱεραρχικῶς τὴν εὐκαιρίαν νὰ ἐπιδείξῃ τὴν ὑπερέχουσαν αὐτοῦ ἀξίαν, πανταχοῦ ἀκαμάτως καὶ δραστηρίως πρωτοστατῶν καὶ ἐργαζόμενος».

Ὁ Διονύσιος Ε´ ἔστρεψε τὴν προσοχήν του εἰς τὴν ἐνίσχυσιν τοῦ ἐσωτερικοῦ βίου τῆς Ἐκκλησίας. Ἐργάσθη διὰ τὴν διατήρησιν τῆς χριστιανικῆς εὐσεβείας καὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, ἁγνῆς καὶ ἀπροσβλήτου, ὡς ἐπίσης διὰ τὴν διατήρησιν καὶ στερέωσιν τῶν κοινῶν ἱδρυμάτων καὶ θεσμῶν. Κατέδειξεν ἰδιαίτερον ἐνδιαφέρον ὑπὲρ τῶν ἱ. μονῶν καὶ τὴν ἐξασφάλισιν τῶν κτημάτων τῶν ἱ. ἐκκλησιῶν καὶ σχολῶν. Συγκατένευσε δὲ μόνον εἰς τὴν διάλυσιν τῆς Ἱερατικῆς σχολῆς.

Κυρίως τὸ ὄνομά του συνεδέθη μὲ τὴν β´ φάσιν τοΰ προνομιακοῦ ζητήματος (22 Ἰουνίου 1890 μέχρι τῆς 31ης Ἰανουαρίου 1891). Ὁ Διονύσιος ὑπέβαλε τὴν παραίτησίν του τὴν 23ην Ἰουνίου 1890 (τὸ α´), ἀπεσύρθη εἰς τὴν ἐν Μακροχωρίῳ οἰκίαν του, τὴν δὲ ρύθμισιν τῶν ἐκκλησιαστικῶν καὶ ἐθνικῶν πραγμάτων ἀφῆκεν εἰς τὰ δύο σώματα, μὲ πρόεδρον τὸν Ἡρακλείας Γερμανόν. Παραίτησιν ὑπέβαλε καὶ πάλιν (τὸ β´) τὴν 2αν Αὐγούστου 1890. Εἰς ἀμφοτέρας τὰς περιπτώσεις αὖται δὲν ἐγένοντο δεκταί. Ἡ λύσις τοῦ θέματος τούτου ἐπετεύχθη τὴν 24ην Δεκεμβρίου 1890, παραμονὴν τῶν Χριστουγέννων, τὴν δὲ 25ην ἰδίου μηνὸς οἱ ὀρθόδοξοι πιστοὶ ἑώρτασαν τὴν ἡμέραν τῶν Χριστουγέννων.

Ἐπὶ τῆς πατριαρχείας του ἐγένοντο οἱ προβιβασμοὶ τῶν ἐπισκοπῶν α´) Λέρου καὶ Καλύμνου, β´) Νικοπόλεως τοῦ Πόντου, νῦν Κολωνίας, καὶ γ´) Ἐλευθερουπόλεως, εἰς μητροπόλεις.

Ὁ πατριάρχης, μετὰ βραχείαν ἀσθένειαν, ἀπέθανεν ἐξ ἀποπληξίας τὴν νύκτα τῆς Δευτέρας 12ης πρὸς τὴν Τρίτην 13ην Αὐγούστου 1891. Τὸ λείψανόν του κατετέθη ἐν στολῇ εἰς τὸν πατριαρχικὸν ναὸν εἰς προσκύνημα. Τὴν Πέμπτην 15ην Αὐγούστου 1891, τὴν πρωΐαν ἐτελέσθη λειτουργία ὑπὸ τοῦ Ἡρακλείας Γερμανοῦ, συλλειτουργούντων τῶν Βερροίας Προκοπίου καὶ Δράμας Γερμανοῦ, καὶ μετὰ ἡ κηδεία τοῦ πατριάρχου ὑπὸ τοῦ Ἡρακλείας Γερμανοῦ, συμπαραστατουμένου ὑπὸ τῶν μελῶν τῆς συνόδου καὶ τῶν ἐνδημούντων ἀρχιερέων. Τὸν ἐπικήδειον ἐξεφώνησεν ὁ ἀρχιγραμματεὺς τῆς ἱ. συνόδου ἀρχιμανδρίτης Κωνσταντῖνος Ἀλεξανδρίδης. Τὴν ἰδίαν ἡμέραν ὁ νεκρὸς μετεφέρθη εἰς τὴν Ἱ. Μονὴν τοῦ Βαλουκλῆ. Τὴν δὲ ἑπομένην Παρασκευὴν 16ην Αὐγούστου 1891 ἐγένετο ὁ ἐνταφιασμὸς αὐτοῦ ἐκεῖσε παρὰ τοὺς τάφους τῶν πατριαρχῶν.

Βασίλειος Σταυρίδης
«Οἱ Οἰκουμενικοὶ Πατριάρχαι»
1860 – Σήμερον