«Μέγας εἶ, Κύριε, καὶ θαυμαστὰ τὰ ἔργα Σου καὶ οὐδεὶς λόγος ἐξαρκέσει πρὸς ὕμνον τῶν θαυμασίων Σου».
(Εὐχὴ Μ. Ἁγιασμοῦ Θεοφανείων)

Μακαριώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Πεκίου, Βελιγραδίου, Καρλοβικίου καὶ Πατριάρχα πάσης Σερβίας, λίαν δὲ ἀγαπητὲ καὶ τιμιώτατε Ἀδελφὲ καὶ συλλειτουργὲ τῆς ἡμετέρας Μετριότητος καὶ τῶν συναδελφῶν Προκαθημένων τῶν κατὰ τόπους Ἁγιωτάτων Ἐκκλησιῶν κύριε Εἰρηναῖε,

Ἐκ πέρατων τῆς οἰκουμένης ἡ Χάρις τοῦ Παναγίου Πνεύματος συνήγαγεν ἡμᾶς σήμερον ἐνταῦθα, εἰς Βελιγράδιον, διὰ νὰ μεταβῶμεν ἀπὸ κοινοῦ εἰς τὴν ἱστορικὴν καὶ ἀρχαίαν πόλιν τῆς Ναϊσσοῦ, γενετείρας τοῦ ἐν Ἁγίοις καὶ Ἰσαποστόλοις Κωνσταντίνου τοῦ Μεγάλου, διὰ νὰ συνεορτάσωμεν, κατόπιν Ὑμετέρας ἀδελφικῆς προσκλήσεως, τὴν χιλιοστὴν ἑπτακοσιοστὴν ἐπέτειον ἀπὸ τῆς ὑπ᾿ αὐτοῦ καὶ τοῦ συναυτοκράτορος Λικινίου ὑπογραφῆς τοῦ περιφήμου Ἐδίκτου τῶν Μεδιολάνων καί «ἐν ἑνὶ στόματι καὶ μιᾷ καρδίᾳ» νὰ δοξολογήσωμεν τόν «ποιοῦντα μεγάλα καὶ θαυμαστά» καὶ πάντοτε καλὰ μεριμνῶντα ὑπὲρ τῆς ἀσπίλου Νύμφης Αὐτοῦ, τῆς Ἁγιωτάτης ἡμῶν Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Κύριον καὶ φιλάνθρωπον Ἰησοῦν Χριστόν.

Εἶναι γεγονὸς ἀναντίρρητον καὶ ἀναμφισβήτητον, Ἁγιώτατοι καὶ Ἱερώτατοι ἀδελφοὶ καὶ συμποιμένες, ὅτι τὰ νήματα τῆς παγκοσμίου ἱστορίας κατευθύνει ὁ Οὐράνιος Πατὴρ χρησιμοποιῶν ἑκάστοτε καὶ ἑκασταχοῦ ὡς ὄργανά Του ὡρισμένα πρόσωπα, ἐνίοτε περιφανῆ, ἐνίοτε ταπεινὰ κατὰ κόσμον καὶ ἄσημα ἢ καὶ φαινομενικῶς ἄσχετα πρὸς τὴν πίστιν ἢ ἀδιὰφορα πρὸς τὰς ἐκτιμωμένας ὑπὸ τοῦ «κόσμου» «ἀξίας».

Εἰς τὴν περίπτωσιν δὲ τῆς ἀφετηριακῆς καὶ τοσοῦτον σημαντικῆς διὰ τὴν ἐν κόσμῳ πορείαν τῆς Ἐκκλησίας ἐκδόσεως τοῦ Ἐδίκτου τῶν Μεδιολάνων ἡ τοῦ Θεοῦ Σοφία καὶ Πρόνοια ἐχρησιμοποίησε κατ᾿ ἀρχὴν ἕνα ἄδικον ἄνθρωπον, τὸν ἄχρι τέλους βίου παραμείναντα εἰδωλολάτρην καὶ μοχθηρὸν Γαλέριον, ἐκδόντα, ὀλίγον πρὸ τοῦ θανάτου του, ἀπὸ τῆς πλησιογείτονος Σαρδικῆς, νῦν Σόφιας, τὴν 5ην Μαΐου 311, τὸ ἰδικόν του ἔδικτον διὰ τὴν σχετικὴν ἀνοχὴν πρὸς τοὺς διωκομένους φρικτῶς χριστιανοὺς τῆς μαρτυροτόκου καὶ αἱματοποτισθείσης καθ᾿ ἡμᾶς Ἀνατολῆς, εἶτα δὲ τοὺς δύο συναυτοκράτορας Κωνσταντῖνον καὶ Λικίνιον ἀπὸ τῶν Μεδιολάνων κατὰ τὸν Φεβρουάριον τοῦ 313. Ἡμεῖς σήμερον, ζῶντες ἐν τελείως διαφετικοῖς ὅροις διαβιώσεως,  δὲν εἴμεθα ἴσως εἰς θέσιν νὰ κατανοήσωμεν τὸ βάθος καὶ τὸ ὕψος καὶ τὴν μεγίστην σημασίαν τῆς ἐκδόσεως τοῦ Ἐδίκτου ἐκείνου.

Ἡ Ἐκκλησία ἐπὶ τρεῖς ὁλοκλήρους αἰῶνας ὑπέστη φρικτοὺς καὶ ἐπαλλήλους διωγμοὺς ἐκ μέρους τῆς σιδηρῷ νόμῳ κρατούσης Ρωμαϊκῆς «κοσμοκρατορίας» καὶ ἑκατομμύρια ποιμένων καὶ ἁπλῶν πιστῶν, πάσης ἡλικίας καὶ κοινωνικῆς καταστάσεως, ἐθυσιάσθησαν διὰ τὴν ἀγάπην καὶ τὴν ἀκλόνητον ἐμμονήν των εἰς τὴν πίστιν τοῦ Ἐσφαγμένου Ἀρνίου, τοῦ Ἀρχιμάρτυρος  Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ. Δὲν γνωρίζομεν ἀσφαλῶς κατὰ πόσον θὰ ἠδυνὰμεθα προσωπικῶς ἕκαστος ἐξ ἡμῶν σήμερον νὰ μιμηθῶμεν τὸ παράδειγμα τῶν μαρτύρων, λαμβανομένης σοβαρῶς ὑπ᾿ ὄψιν τῆς ἀνθρωπίνης ἀδυναμίας καὶ ἀσταθείας, παραγόντων οἱ ὁποῖοι ἐδημιούργησαν τὰς τοσοῦτον ταλαιπωρησάσας διὰ σχισμάτων τὴν Ἐκκλησίαν οὐχὶ εὐκαταφρονήτους τάξεις τῶν Lapsi-Πεπτωκότων.

Ἐὰν ἐντρυφήσωμεν εἰς τὴν ἐκκλησιαστικὴν ἱστορίαν, τότε μόνον κατανοοῦμεν τὴν δημιουργηθεῖσαν νέαν κατάστασιν διὰ τὴν πορείαν τῆς Ἐκκλησίας διὰ τοῦ ἱστορικοῦ Ἐδίκτου τῶν Μεδιολάνων, τοῦ ὁποίου τὴν σημασίαν ἤλθομεν εἰς τὴν Σερβίαν ἡ ὑπ᾿ οὐρανὸν Ὀρθοδοξία νὰ ἐπαναμνημονεύσωμεν καὶ νὰ ἀποδώσωμεν ἀπὸ κοινοῦ, ὡς ἐν Συνόδῳ, τὰ εὐχαριστήρια τῷ ἐν Τριάδι προσκυνουμένῳ Θεῷ, τῷ χορηγοῦντι ἡμῖν δαψιλῶς τὴν πλουσιοδωρίαν τοῦ ἀνεξαντλήτου ἐλέους, τῆς ἀνοχῆς καὶ τῶν οἰκτιρμῶν Του.

Γνωστὸν καὶ ἐπιμεμαρτυρημένον εἶναι, ἄνδρες ἀδελφοί, ὅτι ἀναμφισβητήτως ὁ μόνιμος κλῆρος καὶ ἡ δόξα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι τὸ μαρτύριον τοῦ Σταυροῦ καὶ ὅτι ὁ ὁριστικὸς θρίαμβος αὐτῆς ἀναμένεται ἐσχατολογικῶς ἐν τῇ Δευτέρᾳ Παρουσίᾳ. Ἄλλωστε, τρανὸν παράδειγμα ἔχομεν τοὺς καθημερινοὺς διωγμοὺς καὶ τὰς βασάνους τὰς ὁποίας ἀπηνῶς ὑπέστησαν ὁμόπιστοι ἀδελφοὶ διὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ Σταυροῦ κατὰ τὰς ὀλίγον πρὸ ἡμῶν συγχρόνους δεκαετηρίδας καὶ ἄχρι σήμερον ὑφίστανται εἰς πολλὰ μέρη τῆς οἰκουμένης, ὡς κατ᾿ αὐτὰς ἐν Μέσῃ Ἀνατολῇ καὶ Ἀφρικῇ.

Εἰς τὸν τομέα τοῦτον ἡ Ὑμετέρα εὐλογημένη Ἁγιοσαββαϊτικὴ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία τῆς Σερβίας φέρουσα «τὰ στίγματα» καὶ τοὺς τύπους «τῶν ἥλων», συστοιχοῦσα τῇ Μητρὶ αὐτῆς Ἐκκλησίᾳ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἔχει ἀληθῶς νὰ παρουσιάσῃ πρὸ τοῦ Θρόνου τοῦ Κυρίου ποταμοὺς αἱμάτων καὶ νέφος παλαιῶν τε καὶ συγχρόνων Μαρτύρων, «πεπελεκισμένων διὰ τὴν μαρτυρίαν Ἰησοῦ» (Ἀποκ. κ΄,4).

Ὁ Κύριος ἐβεβαίωσεν ὅτι δὲν ἦλθε νὰ φέρῃ εἰς τὴν γῆν τὴν κατὰ κόσμον εἰρήνην ἀλλὰ πνευματικὴν μάχαιραν! Ἡ θεία εἰρήνη εἶναι ἀλλοίας ἀντιλήψεως καὶ διαβαθμίσεως ἀκατανοήτου διὰ τοὺς κεκλεισμένους ἐκ τῆς ἀπιστίας ὀφθαλμοὺς τοῦ «κόσμου»: «Ἦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον, ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον. Ἐν τῷ κόσμῳ ἦν, καὶ ὁ κόσμος δι᾿ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ ὁ κόσμος αὐτὸν οὐκ ἔγνω. Εἰς τὰ ἴδια ἦλθε, καὶ οἱ ἴδιοι αὐτὸν οὐ παρέλαβον. Ὅσοι δὲ ἔλαβον αὐτόν, ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν τέκνα Θεοῦ γενέσθαι, τοῖς πιστεύουσιν εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ» (Ἰωάν. α΄, 9-12). Ἰδού, ἀδελφοί, τὸ Μυστήριον τῆς Σοφίας, τῆς Δυνάμεως καὶ τῆς Εἰρήνης τοῦ Θεοῦ. Ὁ κόσμος λαμβάνει ἐκεῖνον τὸν ὁποῖον βλέπει καὶ ἀπὸ τὸν ὁποῖον ὠφελεῖται συνήθως ὑλικῶς. Ὁ Ὀρθόδοξος «οὐ βλεφάροις εἰδώς, ἀλλὰ καρδίας πόθῳ πεπιστευκώς», λαμβάνει ὃ οὐχ ἑώρακε, τὸν Κύριον, τὸ Σῶμα καὶ τὸ Αἷμα Του, «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καὶ ζωὴν αἰώνιον». Ἄφεσις καὶ αἰωνιότης. Ἡ ἄφεσις ὅμως προϋποθέτει ἀληθῆ καὶ ἔμπρακτον μετάνοιαν. Ἡ αἰωνιότης προϋποθέτει πίστιν καὶ ἀγαθὴν καρδίαν, καρδίαν βρέφους, καρδίαν μάρτυρος, καρδίαν ἀγαπῶσαν καὶ ὑπὲρ τὴν ὕλην κειμένην.

Ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος ἐκατηγορήθη ὑπὸ πολλῶν διὰ τὴν ἐνέργειαν ταύτην. Εἶναι ἀληθὲς ὅτι ὁ βίος τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς Θρησκείας θὰ ἦτο ἀσφαλῶς διάφορος ἄνευ τῆς ἐγκαίρου ἐνεργητικῆς παρουσίας τοῦ ἰσαποστόλου ἐκείνου εἰς τὸ παγκόσμιον τότε γίγνεσθαι. Οἱ Εὐνάπιοι, οἱ Ζώσιμοι, οἱ Ἰουλιανοί, οἱ Πορφύριοι, οἱ Ἱεροκλεῖς, οἱ Γίβωνες οὐδαμῶς δύνανται νὰ μειώσουν τὴν ἐκπεφρασμένην συνείδησιν τῆς Ἐκκλησίας περὶ τοῦ προσώπου τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, διότι τὰ κριτήρια αὐτῆς διαφέρουν ἐκ τῶν τοῦ κόσμου.

Σχετικῶς γράφει χαρακτηριστικῶς ὁ Ἐπίσκοπος Τρόϊτσκυ Ἱλαρίων: «τὴν καλυτέραν ἑρμηνείαν τοῦ Ἐδίκτου τοῦ Μιλάνου τὴν ἔκαμεν ὁ ἴδιος ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος μὲ τὴν ἐπιδειχθεῖσαν στάσιν του ἔναντι τῆς Ἐκκλησίας. Τὸ Ἔδικτον τοῦ Μιλάνου δύναται νὰ θεωρηθῇ ὡς εἰλικρινὴς ὑποταγὴ τῆς δυνὰμεως πρὸ τῆς ἀληθείας, τῆς ἐξουσίας πρὸ τῆς Ἐκκλησίας, τῆς γῆς πρὸ τοῦ οὐρανοῦ, τῆς βασιλείας πρὸ τῆς Ἱερωσύνης» (3ος τόμος τῶν ἔργων του, σελ. 280).

Μακαριώτατε,

Οἱ ἀδελφοὶ Προκαθήμενοι τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ἀνταποκριθέντες εἰς τὴν Ὑμετέραν πρόσκλησιν εὑρισκόμεθα ἐνώπιον Ὑμῶν, ἐν τιμῇ καὶ ἐν φιλαδελφίᾳ, καταθέτοντες ἕκαστος τὴν μαρτυρίαν καὶ τὰ μαρτύρια τῆς Ἐκκλησίας του καὶ τῶν ἡμετέρων λαῶν κατὰ τὸν παρελθόν, τὸ παρὸν καὶ τοὺς συγχρόνους καιρούς. Οἱ κοσμοκράτορες ἀλλὰ καὶ πολλοὶ ἐξ ἡμῶν «ἐπειγόμενοι», πολλάκις διὰ τήν «χαμόθεν ἔπαρσιν», ἠδυνατήσαμεν καὶ ἐνίοτε καὶ σήμερον ἀδυνατοῦμεν νὰ «θεωρήσωμεν τὸν λίθον ἀποκεκυλισμένον» τοῦ Μνήματος, δηλαδὴ νὰ ἴδωμεν τὴν Ἀνάστασιν, τὸ Θαῦμα, τὴν δύναμιν καὶ τὴν διακυβέρνησιν τῶν πάντων ὑπὸ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ.  Διαπορούμενοι πολλάκις καὶ ἡμεῖς περὶ τοῦ “ἐφετοῦ” δὲν προσήλθομεν καὶ ἴσως δὲν προσερχόμεθα, ὡς ὀφείλομεν, μεθ᾿ ἁπλῶν καρδιακῶν «μύρων» πίστεως, ὥστε «νὰ τύχωμεν τοῦ ἐφετοῦ». Τό «ἐφετόν», ἢ ἄλλως ἡ ἐλευθερία τῶν Ἐκκλησιῶν καὶ τῶν πιστῶν μας, ἦλθε πάντοτε καὶ προσφάτως ἀκόμη μετὰ ἑβδομήκοντα ἔτη «κατακομβῶν» πολλῶν ἐκ τῶν Ἐκκλησιῶν μας, ἐν ὥρᾳ ἢν οὐ προσεδοκῶμεν, ὡς «κλέπτης ἐν νυκτί», ὡς θὰ ἔλθῃ καὶ ὁ Βασιλεὺς τῆς Δόξης ὡς ἀστραπὴ ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ «κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς».
Ἰδού, διατὶ εὑρισκόμεθα μετὰ τῆς Ὑμετέρας Μακαριότητος, καὶ ὁμολογοῦμεν ἡμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι Προκαθήμενοι καὶ οἱ λαοί μας. Ὄχι διὰ νὰ ἑορτάσωμεν, ἀλλὰ διὰ νὰ διακηρύξωμεν: «Ἰδοὺ νῦν καιρὸς εὐπρόσδεκτος, ἰδοὺ νῦν ἡμέρα σωτηρίας»!

Καὶ ὁ ὁμιλῶν, ἀντὶ ἄλλου τινὸς χαιρετισμοῦ ἐξ ὀνόματος πάντων πρὸς τὴν Ὑμετέραν Μακαριότητα, τὸν μαρτυρικὸν πνευματικὸν ἡγέτην τῶν Ὀρθοδόξων Σέρβων, τὸν προβληματισμὸν τοῦτον ἑαυτῶν καὶ ἀλλήλων κατατίθησιν, ὥστε «καθοπλιζόμενοι τοῖς σημείοις καὶ θαύμασι» νά «πορευθῶμεν πρὸς τὸ κήρυγμα».

Ὁ γεννηθεὶς ἐν Ναϊσσῷ Μέγας Κωνσταντῖνος, ὁ τοῦ Σταυροῦ τὸν τύπον ἐν οὐρανῷ θεασάμενος, καὶ ὡς ὁ Παῦλος τὴν κλῆσιν οὐκ ἐξ ἀνθρώπων δεξάμενος, ὁ ἐν βασιλεῦσιν  Ἀπόστολος τοῦ Κυρίου, μᾶς δεικνύει καὶ σήμερον τὴν ὁδὸν καὶ τὴν κλῆσιν ἡ ὁποία εἶναι ἡ ἐν τῷ Σταυρῷ καὶ διὰ τοῦ Σταυροῦ νίκη, ὥστε νὰ μή «δοκῶμεν λῆρον τὰ εὐαγγέλια», ὥς ποτε «οἱ Μαθηταί», ἀλλά  «ἰδόντες (τὸν Κύριον) δοξάσωμεν πρὸς ἑαυτοὺς τὰ θαυμάσια».

Δεόμεθα, ὅπως Κύριος ὁ Θεὸς διαφυλάττῃ ἀσινῆ καὶ εἰρηνεύουσαν καὶ καλλικαρποῦσαν καὶ ὀρθοτομοῦσαν τὸν λόγον τῆς Ἀληθείας τὴν παροικοῦσαν τὴν μαρτυρικὴν καὶ αἱματοβαμμένην Σερβικὴν γῆν καὶ φιλοξενοῦσαν ἡμᾶς ἀγαπητὴν ἀδελφὴν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, φωτίζῃ δὲ καὶ σύμπασαν τὴν ταλαίπωρον καὶ ὁσημέραι ἀποχριστιανοποιουμένην Οἰκουμένην.

Εἴθε ὁ ἐν βασιλεῦσιν Ἀπόστολος τοῦ Χριστοῦ Μέγας Κωνσταντῖνος, ὡς παρέθετο τῇ χειρὶ τοῦ Θεοῦ τὴν Βασιλεύουσαν Πόλιν, τὴν ἡμετέραν Τσάριγκραδ, οὕτω νὰ παραθέσῃ καὶ τῇ κραταιᾷ Αὐτοῦ προστασίᾳ ὁλόκληρον τὴν φιλόχριστον Σερβίαν καὶ τὸν εὐσεβῆ λαόν της, ἵνα ἀπηλλαγμένη πλέον διωγμῶν καὶ κατατρεγμῶν πραγματώσῃ τὸν ἐνάρετον καὶ δημιουργικὸν χριστιανικὸν βίον καὶ θεραπεύσῃ τὰς πληγὰς τοῦ παρελθόντος, τὰς ὁποίας ἐπέφερον εἰς αὐτὴν καὶ εἰς τό σῶμα της οἱ ἄχριστοι  διῶκται τῆς πίστεως.

Ἔχομεν δὲ πράγματι τὴν βεβαιότητα, τὴν ἀντλουμένην ἐκ τῆς ἰσχύος τῶν πνευματικῶν νόμων, ὅτι ὁ τιμώμενος Ἅγιος Κωνσταντῖνος καὶ τὰ ἡγιασμένα θύματα τῶν διωγμῶν θὰ συντελέσουν, Χάριτι Θεοῦ, εἰς τὴν θεραπείαν τῶν πληγῶν καὶ εἰς τὴν ἀξιοζήλευτον πνευματικὴν καὶ ὑλικὴν ἀναγέννησιν τῆς Σερβίας, τῆς ὁποίας ἀναγεννήσεως τὰ πρῶτα σημεῖα ὡς ἄνθη τοῦ ἔαρος ἀντιλαμβανόμεθα ἤδη προαναγγέλλοντα τὴν ἄνοιξιν ταύτην. Γένοιτο.