“Αἱ ρίζαι καί τά ἀποτελέσματα (ἤ αἱ συνέπειαι) τῆς διαπάλης”

Ἀγαπητοί καί διακεκριμένοι σύνεδροι,

Ἐν ἀντιθέσει πρός τόν Ἅγιον Ἰάκωβον, ὁ ὁποῖος σαφῶς θεωρεῖ τόν διανθρώπινον πόλεμον κακόν, ὁ ἀρχαίος Ἡράκλειτος διά τοῦ ἀποφθεγμάτός του “πόλεμος πάντων μέν πατήρ ἐστιν, πάντων δέ βασιλεύς” (53 DK, 44B, 29 M. Markovich), καί τοῦ σχετικοῦ “εἰδέναι χρή τόν πόλεμον ἐόντα καί δίκην ἔριν καί γινόμενα πάντα κατ᾽ ἔριν καί χρεών” (80 DK, 62B, 28M. M.), φαίνεται ἐκ πρώτης ὄψεως νά ὑποστηρίζῃ τό ἀντίθετον.

Ἐν τούτοις, βαθυτέρα ἐξέτασις τοῦ ἀποφθέγματος καταδεικνύει ὅτι τοῦτο δέν ἔχει ἀξιολογικήν, ἀλλά ὀντολογικήν ἔννοιαν. Ὁ πόλεμος μεταξύ τῶν ἀνθρώπων εἶναι γεγονός τό ὁποῖον τούς μέν ἀναδεικνύει ἀνθρώπους, τούς δέ ἀναδεικνύει θεούς, καί ποιεῖ τούς μέν δούλους, τούς δέ ἐλευθέρους. Ἄν αὐτό εἶναι καλόν ἤ κακόν δέν ἐκφράζεται. Τό δεύτερον χωρίον ἄν καί ἔχει ἐπίσης ὀντολογικήν, διαπιστωτικήν ἔννοιαν, φαίνεται ὅτι ἀποδέχεται τήν φυσικήν πραγματικότητα ὡς καλόν γεγονός. Ἀλλά ἀναφέρεται εἰς τήν φυσικήν ἁρμονίαν τῶν ἀντιθέτων καί ὄχι εἰς τήν συγκρουσιακήν ἀντίθεσιν τῶν ἀνθρώπων.

Ὁ πόλεμος ἤ ἡ διαπάλη μεταξύ τῶν ἀνθρώπων εἶναι μία συνεχής κατάστασις, ἡ ὁποία ἐπηρεάζει τόν κόσμον καί διαμορφώνει νέας καταστάσεις, ἀλλά δέν ἔχει ἠθικήν δικαίωσιν. Ἡ διαφορετικότης τῶν φυσικῶν ὄντων ἄν καί φαίνεται ὡς πόλεμος μεταξύ αὐτῶν, ἐν τούτοις δημιουργεῖ τήν ἁρμονίαν τοῦ κόσμου, ὅπως ἡ διαφορετικότης τῶν μουσικῶν φθόγγων δημιουργεῖ τήν ἁρμονίαν τοῦ μουσικοῦ ἔργου. Ἡ σχέσις νέου καί ἡλικιωμένου δέν εἶναι ἀπαραίτητον νά εἶναι συγκρουσιακή, δύναται κάλλιστα νά εἶναι ἀλληλοπληρωτική καί ἁρμονική. Ὁμοίως ἡ σχέσις ἀνδρός καί γυναικός, ἡ σχέσις ὁμοθρήσκου καί ἀλλοθρήσκου, ὁμογενοῦς καί ἀλλογενοῦς, πλουσίου καί πτωχοῦ.

Ὁ κοινωνικός διαφορισμός εἶναι ἀπαραίτητος διά τήν ζωήν. Εἷς ὀργανισμός ἀποτελεῖται ἀπό διάφορα μέλη τά ὁποῖα ἐκτελοῦν διαφορετικά ἔργα, ὥστε τό σύνολον τοῦ ἔργου νά διατηρῇ εἰς τήν ζωήν τόν ὅλον ὀργανισμόν. Διαλυτική δύναμις, ἡ ὁποία δύναται νά διαταράξῃ τήν ἁρμονίαν τῶν ζωτικῶν λειτουργιῶν τοῦ ὀργανισμοῦ ἤ τῆς κοινωνίας, εἶναι ὁ ἐγωκεντρισμός. Ὅταν τά καθ᾽ ἕκαστον κύτταρα τοῦ σώματος ἤ τά καθ᾽ ἕκαστον μέλη μιᾶς κοινωνίας παρασυρθοῦν ἀπό τήν ἐνδοστρέφειαν  καί τόν ἐγωκεντρισμόν καί θελήσουν νά ἀναπτυχθοῦν εἰς βάρος τῶν ἄλλων, καί δή περισσότερον ἀπό ὅσον ἡ θέσις αὐτῶν εἰς τό σῶμα καθορίζει, δημιουργεῖται καρκινική κατάστασις, ἡ ὁποία ὁδηγεῖ εἰς τόν θάνατον τοῦ ὀργανισμοῦ.

Ἐκ πρώτης ὄψεως φαίνεται ὅτι εἶναι ἀνεξήγητον θαῦμα, τό ὅτι αἱ σημεριναί κοινωνίαι ὑφίστανται καί δέν ἔχουν αὐτοκαταστραφῆ, διότι τό κακόν φαίνεται ὅτι ἐπικρατεῖ καί θά ἔδει κατά συνέπειαν ἡ συγκρουσιακή καί διαλυτική ἐπιρροή αὐτοῦ ἐπί τῆς κοινωνίας νά εἶναι ἀπόλυτος.

Αὐτήν τήν ἐντύπωσιν εἶχε καί ὁ Προφήτης, ὁ ὁποῖος προσευχόμενος  ἀνέφερεν εἰς τόν Θεόν ὅτι κατελείφθη μονώτατος εἰς τήν λατρείαν Αὐτοῦ. Ἀλλ᾽ ὁ Θεός ἀπεκάλυψεν εἰς αὐτόν ὅτι λαός, πολύς, ἄν καί ἀφανής, ὑπῆρχεν εἰς τήν πόλιν ἐκείνην.

Τό κακόν εἶναι θορυβῶδες καί προσπαθεῖ νά ἐντυπωσιάσῃ καί νά παρασύρῃ διά τῆς προσποιητῆς ἰσχύος του. Ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ, ἀντιθέτως, εἶναι πρᾷος καί ἡσύχιος καί ἀποτελεσματικός εἰς τό ἀγαθόν. Εἶναι χαρακτηριστική ἡ ἐμπειρία ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος ἔζησεν εἰς τά στρατόπεδα συγκεντρώσεως, ὅπου ἡ βαναυσότης καί ὁ θάνατος ἐκυριάρχει. Ὁ ἄνθρωπος αὐτός ἔγραψεν, ὅτι παρά ταῦτα ἡ ἀνθρωπότης δέν ὁμοιάζει μέ μελανήν σινδόνα, ἔχουσαν λευκάς κηλῖδας καλωσύνης, ἀλλά μέ λευκήν σινδόνα καλωσύνης ἔχουσαν μελανά στίγματα κακίας. Πράγματι, αἱ κοινωνίαι μας κρύπτουν μεγάλας  ποσότητας ἀγάπης ὅπως ἔδειξαν αἱ μεγάλαι καί μικραί πολυάριθμοι προσφοραί διά τά θύματα τῶν προσφάτων σεισμῶν καί τῶν ὑπερκυμάτων τῆς Νοτιονατολικῆς Ἀσίας. Αὐτό εἶναι ἐλπιδοφόρον καί μαρτυρεῖ ὅτι καί αἱ ἰδικαί σας προσπάθειαι δέν θά ἀποβοῦν ἀναποτελεσματικαί.

Ἐν τούτοις, παρά τήν ὕπαρξιν ἀρκετῶν καλῶν στοιχείων καί ἀγαθῶν δυνάμεων εἰς τό κοινωνικόν σῶμα δέν δυνάμεθα νά εἴμεθα ἱκανοποιημένοι ἀπό τήν ὑπάρχουσαν κατάστασιν. Ἡ ὅλη κατεύθυνσις τῆς κοινωνίας μας καί τῆς παιδείας της εἶναι ἀκόμη παρά πολύ ἐπηρεασμένη ἀπό τήν φιλαυτίαν καί τό τρίπτυχον τῶν κλάδων της, τήν φιλοδοξίαν, τήν φιλαργυρίαν καί τήν φιληδονίαν. Νομίζει τις ὅτι ἐξαίρεσιν ἀποτελοῦν οἱ ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι ἐμφοροῦνται ὑπό ἀλτρουϊστικῶν  ἀρχῶν. Καί εὐλόγως, διότι καθ᾿  ἑκάστην βλέπομεν εἰς ὅλα τά μέσα ἐνημερώσεως τόν ἀνταγωνισμόν διά τό κέρδος, τήν ἐπιδίωξιν τῆς προβολῆς καί τῆς ἀνθρωπαρεσκείας καί τήν ἐκθείασιν τῆς ἡδονῆς. Αὐτή ἡ κατάστασις δέν πρέπει νά πληροῖ τάς καρδίας μας ἀπογοητεύσεως, ἀλλά ὁρμῆς πρός δρᾶσιν. Ἐάν ἡ κοινωνία μας ὑστερῇ, ὡς πράγματι συμβαίνει, χρειάζεται νά ἐργασθῶμεν διά νά βελτιωθῇ ἡ κατάστασις.

Ἕκαστος ἐξ ἡμῶν ἀπό τῆς θέσεώς του πρέπει νά δίδῃ τό μήνυμα τῆς ἀπορρίψεως τῆς φιλαυτίας καί τῶν καρπῶν της καί τῆς υἱοθετήσεως τῆς ἀγάπης καί τῆς προσφορᾶς. Σκοπούς, τούς ὁποίους καί ἡ παροῦσα σύναξις ἐπιδιώκει.

Μόνον δι᾿  αὐτοῦ τοῦ τρόπου θά μειωθοῦν αἱ διαμάχαι μεταξύ τῶν μελῶν τῆς κοινωνίας μας.

Ἡ διαμάχη εἶναι φθοροποιός. Ἀπορροφᾷ ἐνέργειαν καί ἐμποδίζει τήν παραγωγικότητα. Ἀντί νά παράγῃ ἔργον ὠφέλιμον καταστρέφει ἔργα μετά πολλοῦ κόπου πραχθέντα. Προκαλεῖ πτωχείαν καί ὄχι πλοῦτον. Ἀκόμη καί εἰς τάς περιπτώσεις τῆς ἀνισοκατανομῆς τοῦ κοινωνικοῦ προϊόντος, ἡ ὁποία περιέχει ἀδικίαν, ἡ συγκρουσιακή πάλη δέν συμφέρει τά μέρη καί ἰδίως δέν συμφέρει τούς ἀπολαμβάνοντας τό μεγαλύτερον μερίδιον πλούτου. Εἶναι συμφερώτερον δι᾿  αὐτούς νά παραχωρήσουν μεγαλύτερον μερίδιον εἰς πτωχοτέρους, ὥστε εἰρηνικῶς νά ἰσορροπήσῃ ἡ κοινωνική διαφοροποίησις καί νά ἠρεμήσῃ ὁ κοινωνικός κυματισμός. Εἶναι λάθος νά λέγεται ὅτι ἡ πάλη μεταξύ τῶν τάξεων βελτιώνει τήν κατάστασιν πρός τήν πλευράν τῆς ἰσότητος. Ἁπλῶς ἐπιφέρει καταστροφάς. Ἐάν δέ ἐπιφέρει ἐξισωτικήν τινα ἀναπροσαρμογήν, αὕτη κινεῖται πρός τήν ὑποβάθμισιν τῆς εὐημερίας. Γίνονται ὅλοι πτωχότεροι. Εἰς ὡρισμένας δέ περιπτώσεις δημιουργεῖ ἁπλῶς νέους πλουσίους εἰς βάρος τῶν παλαιῶν πτωχῶν, διότι οἱ ἀρχηγοί αὐτῶν καταλαμβάνουν τάς θέσεις καί τόν πλοῦτον τῶν παλαιῶν ἀντιπάλων των. Ἀλλ᾿  εἶναι ἐξ ἴσου λάθος νά πιστεύεται ὅτι εἶναι δυνατόν νά ἐπικρατήσῃ κοινωνική εἰρήνη ὅταν δέν ἐπικρατῇ ἐπαρκής κοινωνική δικαιοσύνη. Δικαίως κατανεμημένος κοινωνικῶς πλοῦτος καί εἰρήνη, εὐρεῖα μαζική εὐημερία καί ἔλλειψις διαπάλης συμβαδίζουν.

Ὅταν μία μερίς τῶν μελῶν τῆς κοινωνίας πένεται καί ἄλλη πλουτῇ δημιουργοῦνται, ὡς γνωστόν, ἀντιδράσεις. Ἐνίοτε καί ἰδίᾳ ὅταν οἱ κατέχοντες τόν πλοῦτον ἐμφοροῦνται ἀπό πνεῦμα αὐθάδους προβολῆς καί ὑπεροψίας, αἱ ἐντάσεις εἶναι ἐντονώτεραι καί ὁδηγοῦν εἰς πράξεις ἀντεκδικήσεων καί τρομοκρατικάς ἐνεργείας.

Ἡ τρομοκρατική ἐνέργεια συνήθως ἐμφαίνει διεκδίκησιν, ἐκδικητικότητα καί ἀπόγνωσιν. Ἐάν δώσωμεν ἐλπίδας καί ἐάν ἱκανοποιήσωμεν τάς εὐλόγους διεκδικήσεις, θά ἀπομακρύνωμεν τήν ἀπόγνωσιν καί τάς ἀντεκδικήσεις. Ἡ μάχη κατά τῆς τρομοκρατίας διά νά ἔχῃ ἐλπίδας ἐπιτυχίας πρέπει νά χρησιμοποιήσῃ ὡς ὅπλα ὄχι τά λειτουργοῦντα διά τοῦ πυρός, ἀλλά τά λειτουργοῦντα διά τῆς ἀγάπης, τοῦ ἐνδιαφέροντος καί τῆς ἀνακουφίσεως τῆς πτωχείας καί τῆς κοινωνικῆς ἀδικίας.

Ἀσφαλῶς μέρος τῶν κοινωνικῶν ἀνισοτήτων δέν εἶναι κληρονομημένον, ἀλλά ὀφείλεται εἰς τάς διαφορετικάς ἱκανότητας τῶν ἀνθρώπων. Ἀκόμη καί ἐάν παρασχεθοῦν εἰς ὅλους ἴσαι δυνατότητες δέν θά ἐπιτύχουν ὅλοι τόν αὐτόν βαθμόν ἀναπτύξεως καί εὐημερίας. Αὐτό δέν νομιμοποιεῖ τήν ἐξαιρετικῶς μεγάλην διαφοράν μεταξύ τοῦ κορυφαίου τῶν πλουσίων καί τοῦ πενεστέρου τῶν πτωχῶν. Ὀφείλει ὁ ἱκανώτερος νά ἐνδιαφερθῇ διά τόν ἔχοντα ὀλιγωτέρας ἱκανότητας, ὥστε καί ὁ τελευταῖος νά ἔχῃ τά ἀπαραίτητα διά τήν ἐπιβίωσίν του καί τήν κάλυψιν τῶν βασικῶν ἀναγκῶν του. Ἐάν αὐτό γίνῃ ἐπέρχεται ἐξισορρόπησις τῶν τάσεων καί εἰρήνη κοινωνική.

Εἴθε νά ἐπιτευχθῇ καί εἰς τάς κοινωνίας μας ἡ ἐξάλειψις τῆς πτωχείας καί τῆς διαπάλης. Τότε θά ζήσωμεν ὅλοι εὐτυχέστεροι. Γένοιτο.