† ბართლომეოსი
წყალობითა ღმრისათა
კონსტანტინოპოლისა – ახალი რომის მთავარეპისკოპოსი და
მსოფლიო პატრიარქი
ეკლესიის სისავსეს: მადლი ღმრთისა და მშვიდობა იყოს თქვენ ყოველთა თანა!
სამადლობელ საგალობელს აღვუვლენთ ყოვლადძლიერ, ყოვლისმხედველ და კეთილმნებებელ სამება ღმერთს, რომელმაც ინება, რომ მის ერს მიეღწია ნიკეის პირველი მსოფლიო კრების ჩატარების 1700 წლისთავისათვის. ამ კრებამ სულიერ მოწმობად წარუდგინა ეკლესიას ჭეშმარიტი სარწმუნოება ღვთის სიტყვისა, რომელიც უწინარეს საუკუნეთა იშვა და ჭეშმარიტად თანაარსია მამისა, «რომელი ჩუენთვის, კაცთათვის და ჩუენისა ცხოვრებისათვის გარდამოხდა ზეცით, და ხორცნი შეისხნა და განკაცნა, ივნო და აღსდგა მესამესა დღესა, და ამაღლდა ზეცად, და კუალად მომავალ-არს დიდებით, განსჯად ცხოველთა და მკუდართა».
ნიკეის კრება ეკლესიის სინოდურ ბუნებას გამოხატავს, წარმოადგენს მისი „უძველესი კრებითი ცხოვრების“ მწვერვალს, რაც განუყოფლად უკავშირდება ეკლესიური ცხოვრების ევქარისტიულ განხორციელებას და ასევე ერთსულოვანი შეკრების (საქმ. 2:1) პრაქტიკას საერთო საქმეებზე გადაწყვეტილების მისაღებად. ამ კრებამ ასევე განსაზღვრა ეკლესიის მმართველობაში ახალი კრებითი სტრუქტურის – ანუ მსოფლიო კრებების – წარმოშობა, რომლებიც გადამწყვეტ მნიშვნელობას შეიძენენ საეკლესიო საქმეების შემდგომ განვითარებაში. ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ მსოფლიო კრება ეკლესიის ცხოვრებისათვის არ წარმოადგენს „მუდმივ ინსტიტუციას“, არამედ იგი განეკუთვნება „განსაკუთრებული მოვლენების“ რიცხვს, რომელიც აღსრულდება სარწმუნოებაზე მომდინარე კონკრეტული საფრთხის საპასუხოდ და მიზნად ისახავს დარღვეული ერთობისა და ევქარისტიული ზიარების აღდგენას.
ნიკეის კრების მოწვევა იმპერატორის მიერ, ასევე იმ ფაქტს, რომ კონსტანტინე დიდმა თავად მიიღო მონაწილეობა კრების მსჯელობებში და მისი დადგენილებები იმპერიულ კანონად აღიარა, არ აქცევს ამ კრებას „იმპერიულ კრებად“.[1] ეს იყო უეჭველად „საეკლესიო მოვლენა“, რომლის დროსაც ეკლესიამ, სული წმიდის წინამძღოლობით, იმსჯელა საკუთარ შიდა საქმეებზე, ხოლო იმპერატორმა განახორციელა უფლის სიტყვები: „მიეცით კეისარს კეისრისა და ღმერთსა ღმრთისაო“ (მთ. 22:21).
არიოზის მწვალებლობის წინაშე მდგომმა ეკლესიამ კრებითად ჩამოაყალიბა თავისი სარწმუნოების არსი, რომელიც განუხრელად გამოითქმის საუკუნეთა განმავლობაში. საუკუნითგან მყოფი ძე და სიტყვა ღვთისა, „თანაზიარ არსებით მამისა… ჭეშმარიტი ღმერთი ჭეშმარიტი ღმერთისა“, თავისი ხორციელებით იხსნის კაცობრიობას მტრის მონობისგან და განგვიღებს გზას მადლისმიერი განღმრთობისკენ. „იგი კაცად იქმნა, რათა ჩვენ ღვთის მსგავსნი შევქმნილიყავით.“[2] ნიკეის სიმბოლო გამოხატავს მტკიცე რწმენას იმაში, რომ მწვალებლური გადახრა წარმოადგენს ადამიანის ცხონების შესაძლებლობის უარყოფას. ამ აზრით, ის არ არის მხოლოდ თეორიული განცხადება, არამედ სარწმუნოების აღსარება — ეკლესიის ყველა დოგმატური ტექსტის მსგავსად — ცოცხალი ჭეშმარიტების ნამდვილი გამოხატულება მის შიგნით და მის მიერ.
განსაკუთრებული თეოლოგიური მნიშვნელობისაა ის ფაქტი, რომ ნიკეის წმინდა სიმბოლოს საწყისად — სიტყვებით: „გვწამს…“ — ადგილობრივი ნათლობის სიმბოლოები ან მათი ერთობლიობა გამოიყენება. ეკლესიის მარადიული თვითცნობიერების ჭეშმარიტ მატარებლად, ნიკეის კრება აჯამებს და ადასტურებს მოციქულებრივ მემკვიდრეობას, რომელიც ადგილობრივ ეკლესიებშია დაცული. როგორც წმინდა ათანასე დიდი აღნიშნავს, კრების მამები „რწმენის საკითხებში არ წერენ: ‘ჩვენ მოგვეჩვენა ასე…’, არამედ ამბობენ: ‘აი, რა სწამს კათოლიკე ეკლესიას’, და მყისვე აღიარებენ თავიანთ რწმენას, რათა აჩვენონ, რომ მათ მიერ დაწერილში არ არის აღმოჩენილი რაიმე ახალი, არამედ მათი გონება მოციქულებრივია, ანუ ზუსტად ის, რაც მოციქულებმა ასწავლეს.“[3] ღვთივგანბრძობილი მამების ღრმა რწმენა იყო ის, რომ მოციქულთა რწმენას არაფერი დამატებია და რომ ნიკეის ჭეშმარიტად მსოფლიო სიმბოლო წარმოადგენს კათოლიკე ეკლესიის საერთო ტრადიციის განმაცხადებელ ფორმულირებას. კრების წმინდა მამები, რომლებსაც მართლმადიდებელი ეკლესია ღირსეულად ხოტბას ასხამს, როგორც „მოციქულებრივი გადმოცემის ზუსტ დამცველთ“, იყენებენ ფილოსოფიურ ტერმინებს „არსი“ (და მისგან წარმოებული „ერთ არსი” – «ὁμοούσιον»), რათა გამოხატონ მართლმადიდებელი სარწმუნოება ღვთის სიტყვის ღვთაებრიობის შესახებ — რწმენა, რომელსაც არიოზი უარყოფდა, ხოლო ამასთან ერთად უარყოფდა მთელი ცხონების მომნიჭებელი ხორცშესხმული ღვთაებრივი იკონომიის საიდუმლოსაც. იგი იყენებდა ელინისტურ ცნებებს და ამით უარყოფდა „ღმერთს ჩვენი მამებისას“ „ფილოსოფოსთა ღმერთის“ სახელით.
კიდევ ერთი უაღრესად მნიშვნელოვანი საკითხი, რომლის გადაჭრისათვისაც მოწვეული იქნა ნიკეის კრება, ლიტურგიულ პრაქტიკაში ეკლესიური ერთობის განმტკიცების მიზნით, იყო შემდეგი: „როდის და როგორ უნდა ვდღესასწაულობდეთ უფლის პასექს?“ ნიკეის კრების მოწვევის 1700 წლისთავმა კვლავ აქტუალური გახადა საკითხი უფლის აღდგომის დღესასწაულის ერთობლივად აღნიშვნის შესახებ. წმიდა დიდი ქრისტეს ეკლესია ლოცულობს, რომ ქრისტიანები მთელ მსოფლიოში კვლავ შეუდგნენ აღდგომის დღესასწაულის საერთო თარიღით აღნიშვნას, ნიკეის კრების დადგენილებათა შესაბამისად — როგორც ეს წელს, კურთხეული დამთხვევით, მოხერხდა. ამგვარი გადაწყვეტილება იქნებოდა ნამდვილი მოწმობა და სიმბოლო ეკუმენურ დიალოგში ჩვენი პროგრესისა, ჩვენი ეკუმენური თანამგზავრობისა და ურთიერთგაგების მცდელობებისა, საღვთისმეტყველო დიალოგის და „ცხოვრებისეული დიალოგის“ გზით, როგორც ხელშესახები დამოწმება იმისა, რომ რეალურად ვცემთ პატივს იმას, რაც განუყოფელი ეკლესიისგან გადმოგვეცა. ამგვარი მიზნის მიღწევა, მიმდინარე წლის იუბილესთან კავშირში, წარმოადგენდა გარდაცვლილი რომის პაპის, ფრანცისკესა და ჩვენი სიმდაბლის საერთო ხედვას. მისი გარდაცვალება მყისიერად მას შემდეგ, რაც მთელმა ქრისტიანულმა სამყარომ ერთად იდღესასწაულა აღდგომა, ხაზგასმით გვეუბნება, რაოდენ დიდია ჩვენი პასუხისმგებლობა, რომ განუხრელად გავაგრძელოთ სვლა ამ მიმართულებით.
გარდა ამისა, ნიკეის კრების კანონიკური მოღვაწეობა ძალზედ მნიშვნელოვანი იყო; მან სინოდალურად ჩამოაყალიბა და დაადასტურა ეკლესიის მარადიული კანონიკური შეგნება, დაარსა სამიტროპოლიტო სისტემის საწყისი ფორმები და განსაზღვრა ზოგიერთი საყდრის გამორჩეული ადგილი და გაზრდილი პასუხისმგებლობა, რომელთაგანაც შემდგომ ჩამოყალიბდა პენტარქიის სისტემა. ვინაიდან, ნიკეის კანონიკური მემკვიდრეობა წარმოადგენს მთელი ქრისტიანული სამყაროს საერთო სულიერ საუნჯეს, ამ წლის იუბილე მოწოდებულია იქცეს მოხმობად წყაროებთან დაბრუნებისკენ — კერძოდ კი, განუყოფელი ეკლესიის პირველწყარო კანონიკურ დადგენილებებთან.
კონსტანტინოპოლის მსოფლიო საყდარი საუკუნეების მანძილზე ნიკეის კრების გადაწყვეტილებათა დაცვის გარანტად იდგა. სწორედ ამ სულისკვეთებას გამოხატავდა მსოფლიო პატრიარქისა და წმინდა სინოდის ენციკლიკა ნიკეის კრების 1600 წლისთავის აღსანიშნავად, რომელშიც იგი აღწერილია როგორც „პირველი მსოფლიო და ჭეშმარიტად უმაღლესი კრება ეკლესიის ისტორიაში.“[4] აღნიშნული ეპისტოლე აღნიშნავდა იუბილეს ზეიმით და, შესაძლებელობის ფარგლებში, ყველა ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან ერთად აღნიშვნის სურვილს, რათა ერთობლივად გამოხატულიყო ჩვენი მართლმადიდებელი ეკლესიის რწმენა და მუდმივი ერთგულება იმ კრების სწავლებისა და სულისკვეთებისადმი, რომლის გონებით შთაგონებულმა განსაზღვრებებმა, ერთი მხრივ, დააფუძნა და დაამოწმა ეკლესიის ერთი სარწმუნოება, ხოლო, მეორე მხრივ, საყოველთაო წარმომადგენლობით – ყველა კუთხიდან მოწვეული დელეგატების მონაწილეობით – შესანიშნავად წარმოაჩინა ეკლესიის სტრუქტურის ერთიანობა. სამწუხაროდ, აღნიშნული ღონისძიება ვერ განხორციელდა განსაკუთრებული გარემოებებისა და იმ დროისათვის მსოფლიო საყდრის ვაკანტურობის გამო. მხოლოდ 1925 წლის 19 ივლისს, პატრიარქ ბასილი III-ის აღსაყდრების შემდგომ პირველ კვირა დღეს, აღსრულდა „დაგვიანებული აღთქმა“ – პატრიარქალური და სინოდური ღვთისმსახურების ჩატარებით პატივცემულ საპატრიარქო ტაძარში. ეკლესიოლოგიურად მეტად საგულისხმოა ის ფაქტი, რომ ენციკლიკაში ხაზგასმულია კონსტანტინოპოლის ეკლესიისთვის ამ მნიშვნელოვანი მოვლენის აღნიშვნის ვალდებულების მნიშვნელობა, როგორც ეკლესიისთვის, რომელიც „უფრო უშუალოდაა დაკავშირებული და პასუხისმგებელია ამ ზეიმთან“, რათა იზეიმოს იუბილე, რომელიც „უდიდესია მთელი ქრისტიანობისათვის…“
ნიკეის კრება წარმოადგენს გარდამტეხ მომენტს ეკლესიის სარწმუნოებრივი იდენტობისა და კანონიკური სტრუქტურის ჩამოყალიბების პროცესში. იგი დარჩა მაგალითად რწმენისა და კანონიკური წესრიგის საკითხების საყოველთაო დონეზე გადაწყვეტის გზაში. კრების მოწვევიდან 1700 წლის იუბილე ქრისტიანობას ახსენებს ძველი ეკლესიის ტრადიციებს, ქრისტიანული რწმენის მცდარი გაგებების წინააღმდეგ ურთიერთდახმარებით ბრძოლის მნიშვნელობას და ქრისტესმიერი ცხოვრების „კეთილი ნაყოფების“ გამრავლებაში მორწმუნეთა მისიას – ცხოვრებისა, რომელიც იბადება ქრისტეში, სრულდება ქრისტესთან თანაზიარებით და წარმართულია ქრისტესკენ.
დღეს, მოწოდებულნი ვართ, გამოვკვეთოთ ნიკეის პირველი მსოფლიო კრების მტკიცე გზავნილი: სოტეროლოგიური განზომილებები და ანთროპოლოგიური მნიშვნელობები ტერმინისა „homo-ousios“ («ὁμοουσίου»); ქრისტოლოგიასა და ანთროპოლოგიას შორის განუყოფელი კავშირი იმ ეპოქაში, როდესაც ანთროპოლოგიური დაბნეულობა და ადამიანის „მეტა-ადამიანად“ წარმოჩენის, ანუ თვითგანღმრთობის მეცნიერული და ტექნოლოგიური გზებით მიღწევის მცდელობები ძლიერდება. ასეთ კონტექსტში „ღვთაებრივად-ადამიანური რეალობის“ პრინციპი წარმოადგენს პასუხს თანამედროვე ხედვის ჩიხზე, სადაც ადამიანი ცდილობს ღვთაებრივობის მიპყრობას ღვთის გარეშე, ანუ „ადამიანღმერთის“ იდეას. ამიტომაც, გვიწვევს, რომ მივმართოთ საუბარი „ნიკეის სულზე“ ჩვენი რწმენის არსებით ასპექტებისკენ, რომლის ბირთვსაც წარმოადგენს კაცობრიობის ხსნა ქრისტეში.
ჩვენი უფალი და მაცხოვარი იესო ქრისტე არის სრული და სრულყოფილი გამოცხადება ჭეშმარიტებისა ღმერთსა და ადამიანზე. „ვინც მხედავს მე, ხედავს მამას“ (იოანე 14:9). განკაცებულმა ღვთის სიტყვამ, როგორც წმინდა ნიკოლოზ კაბასილა წერს, „პირველმა და ერთადერთმა“ გვიჩვენა „ნამდვილი და სრულყოფილი ადამიანი – ზნეობით, ცხოვრებითა და სხვა ყოველმხრივ სრულყოფილი მაგალითით“.[5] ეს ჭეშმარიტება არის წარმოდგენილი და დამოწმებული სამყაროში ერთიანი, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიის მიერ. ეს არის სწორედ ის ჭეშმარიტება, რომლითაც ეკლესია იკვებება და რომელსაც თავად ემსახურება. ეკლესია ჭეშმარიტების სამოსელს ატარებს, „ზეცით ნაქსოვს თეოლოგიით“, და იგი მარადჟამს მართლად განმარტავს და ადიდებს „ღირსების დიდ საიდუმლოს“, ახარებს რწმენის, იმედისა და სიყვარულის სიტყვას და ელოდება „უსასრულო დღეს, რომელსაც არც მიმდევრობა აქვს და არც დასასრული“[6] — მამის, ძისა და სულიწმიდის მომავალი სასუფევლის დადგომას.
თეოლოგიის ამოცანაა მოძღვრების სოტერიოლოგიური განზომილების გახსნა და მისი განმარტება ყოფითი, ეგზისტენციალური თვალსაზრისით. ეს კი, ეკლესიურ გამოცდილებაში მონაწილეობასთან ერთად, მოითხოვს მგრძნობელობასა და გულწრფელ ინტერესს ადამიანის მიმართ და მისი თავისუფლების თავგადასავალისადმი. ამ თვალსაზრისით, ჩვენი განხორციელებული ღვთიური სიტყვისადმი ჩვენო რწმენის აღსარებას თან უნდა სდევდეს ხელშესახები პასუხი მის მაცხოვნებელ სიტყვაზე: „ეს არის ჩემი მცნება: გიყვარდეთ ერთმანეთი, როგორც მე შეგიყვარეთ თქვენ“ (იოანე 15:12).
იმ გამოუმელი ნიჭების სახსოვრად, რომელსაც ის უძღვნიდა და უძღვნის სამყაროს, განუწყვეტლივ ვადიდებთ ყოვლადწმინდა და უმშვენიერეს სახელს ყოველთა უფლისა და სიყვარულის ღმერთისა, რომლის მიერ შევიცანით მამა და რომლის მეშვეობითაც მოევლინა წმიდა სული სოფელს. ამინ!
2025 წლის 1 ივნისი.
_____________
1.პერგამოსის მიტროპოლიტი იოანე, ნაშრომები. ტომი 1: ეკლესიოლოგიური კვლევები (ათენი: Domos Books, 2016), 675–676.
2. ათანასე დიდი, ღვთაებრივი განკაცების შესახებ (Λόγος περί τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου), PG 25, 192.
3. ათანასე დიდი, წერილი არიმინუმის და სელევკიის საეკლესიო კრებებზე (Ἐπιστολή περί τῶν γενομένων ἐν τῇ Ἀριμίνῳ τῆς Ἰταλίας, καί ἐν Σελευκείᾳ τῆς Ἰσαυρίας συνόδων), PG 26, 688.
4. სინოდური ჩანაწერები, Codex I, 94 (10 აგვისტო, 1925), 102–103.
5. ნიკოლოზ კაბასილა, ცხოვრებაზე ქრისტეში (Περί τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς), PG 150.680.
6. ბასილი დიდი, ექსაემერონი (Εἰς τήν Ἐξαήμερον), PG 29,52.
